Napoje w diecie niemowlęcia i małego dziecka

Niejednokrotnie, szczególnie w sezonie letnim, podawanie napojów niemowlętom i małym dzieciom budzi wiele wątpliwości. W związku z tym, chciałabym przybliżyć najnowsze rekomendacje odnośnie tego, jakie będą najwłaściwsze i kiedy należy zacząć je wprowadzać.

Zacznijmy od tego, kiedy jest najwłaściwszy moment na wprowadzanie dopajania niemowlaka. Wszelkie źródła mówią o dążeniu do wyłącznego karmienia piersią przez 6 pierwszych miesięcy życia dziecka. Wyłączne oznacza dokładnie, że nie należy podawać żadnych napojów i produktów żywnościowych, wyjątek stanowią witaminy i leki. W przypadku dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym dopajanie przez pierwsze 6 miesięcy życia także nie jest zalecane, chyba że wystąpią medyczne wskazania (np. zaparcia). Wtedy wprowadzenie napojów powinno zostać skonsultowane z lekarzem pediatrą. Wynika z tego, że najlepszym momentem na wprowadzenie napojów, jest dokładnie ten sam czas, co wprowadzenie innych produktów, czyli etap rozszerzania diety.

Wprowadzenie napojów, szczególnie soków, przed 6 miesiącem życia, może spowodować: zmniejszenie przyjmowania przez dziecko mleka, a tym samym białka, tłuszczu, żelaza, wapnia, cynku, a także zmniejszenie przyrostów masy ciała, czy niedożywienie.

Woda

Zapotrzebowanie na wodę u niemowląt, w przeliczeniu na kilogram masy ciała, jest 4-krotnie wyższe niż u dorosłych i wynosi ok. 800 ml/dobę w drugim półroczu życia dziecka. Najlepsza będzie woda źródlana lub naturalna woda mineralna niskozmineralizowana, niskosodowa, niskosiarczanowa (zawartość soli mineralnych <500 mg/1 litr). Bardzo istotne jest przyzwyczajanie dziecka do picia wody od samego początku rozszerzania diety i nie wprowadzanie słodkich napojów. Picie wody jest profilaktyką otyłości u dzieci.

Na regale z wodami możemy spotkać też wody smakowe przeznaczone głównie dla dzieci. Tych produktów powinniśmy zdecydowanie się wystrzegać, ze względu na dodatek cukru i sztucznych aromatów.

Preparaty do dalszego żywienia niemowląt (po 6 m. ż.)

Są one przeznaczone do zaspokojenia potrzeb żywieniowych dzieci w okresie rozszerzania diety, jeśli dzieci te nie są karmione piersią. W przypadku odstawienia od piersi przed ukończeniem 1 r. ż. wprowadzenie mleka modyfikowanego jest zasadne (do 1 r. ż. to mleko jest podstawą diety niemowlęcia). Jeśli odstawienie nastąpi po 1 r. ż., nie ma potrzeby wprowadzania mieszanki, a wszelkie wymagania żywieniowe dziecka można spełnić drogą tradycyjnej diety. Stosowanie produktów mlekozastępczych u dzieci karmionych sztucznie, po 1 r. ż. nie jest konieczne, jednak może być kontynuowane wg decyzji rodzica nawet do 3 r. ż.

Częstość wszystkich alergii u dzieci w Polsce waha się między 6 a 8%, wśród nich wiodącą jest alergia na mleko krowie, z której większość z dzieci wyrasta do 5 roku życia. Jeśli dziecko wykazuje takie objawy, jak np. problemy skórne czy jelitowe, w tej sytuacji należy skonsultować się z lekarzem alergologiem. Poza reakcją alergiczną wiele dzieci dotyka także nadwrażliwość pokarmowa typu III, zależna od przeciwciał IgG. Z doświadczenia naszej Poradni Nietolerancji Pokarmowej Cambridge Diagnostics wynika, że nawet 90% małych dzieci z problemami zdrowotnymi (zazwyczaj są to rozluźnione stolce i problemy dermatologiczne) nie toleruje białek mleka krowiego i innych kopytnych, a w szczególności frakcji kazeinowej. W tym wypadku konieczne staje się zastosowanie diety eliminacyjnej (także u mamy karmiącej piersią), czy zmiana mieszanki mlekozastępczej. Granicą wieku, dla której zaczynamy wykonywać badania nadwrażliwości pokarmowej jest 1 r. ż. Bardzo istotne jest, żeby taką specjalną dietę prowadzić pod kontrolą dietetyka i ewentualnie lekarza, żeby uniknąć niedoborów pokarmowych w wieku silnie rozwojowym.

Mleko kozie i owcze

Mleka te zawierają bardzo wysokie stężenia soli mineralnych, a niewielkie ilości witamin z grupy B i kwasu foliowego. Nie należy podawać ich przed ukończeniem 1 r. ż. Można przyjąć, że pozostałe zalecenia są zgodne z tymi jak dla mleka krowiego.

Mleko roślinne

Co do napojów roślinnych, potocznie zwanych „mlekami” nie ma konkretnych rekomendacji, jednak eksperci polecają podawanie większych ilości np. do picia, czy do owsianki dopiero po 1 r. ż. Niemowlętom na pewno nie powinno podawać się napojów ryżowych. Przed 1 r. ż. niewielkie ilości napoju roślinnego są dozwolone jako dodatek kulinarny (np. do naleśników). W przypadku starszych dzieci, ilości nadal powinny być raczej ograniczone i należy dużą wagę przykładać do jakości tych napojów oraz tego, czy są dosładzane. W bogatej ofercie można znaleźć też pozycje fortyfikowane w wapń (pochodzącego np. z alg morskich), co będzie dobrą propozycją dla dzieci niespożywających nabiału lub na diecie wegańskiej, aby uzupełnić w diecie ten składnik.

Soki, napoje kolorowe i kompoty

Według badań przeprowadzonych z udziałem niemowląt, nadmierne spożycie soków jest jednym z głównych błędów żywieniowych popełnianych przy żywieniu niemowląt. Jednocześnie najnowsze zalecenia Amerykańskiej Akademii Pediatrii (2017) nakazują całkowitą rezygnację z podawania soków dzieciom poniżej 1 r. ż. Dzieciom w wieku 1-3 zaleca się natomiast maksymalne dzienne spożycie na poziomie 120 ml. Zmiany te związane są ze wzrostem problemów z uzębieniem i występowaniem próchnicy, a także rosnącą epidemią nadwagi i otyłości.

W prawidłowym żywieniu małych dzieci zwraca się dużą uwagę na unikanie dodatku cukru, w związku z czym najlepiej jest jak najdłużej unikać spożywania przez dziecko napojów (także tych gazowanych) i kompotów. Jednocześnie po 1 r. ż. domowy kompot z owoców czy lemoniadę można przygotować np. z dodatkiem ksylitolu, który nie ma negatywnego wpływu na uzębienie. Takie domowe napoje, podobnie jak sok, powinny być spożywane w niewielkich ilościach, a nie przez cały dzień. Istotne jest też podawanie ich z kubka lub bidonu z rurką, a nie z butelki ze smoczkiem.

Napary z ziół i herbaty

Napary z ziół w diecie dziecka powinny być traktowane jak leki czy suplementy – z dużą dozą ostrożności. Wiele z nich może wywołać negatywne reakcje. Za bezpieczne w niewielkich ilościach uznaje się: kwiat lipy, melisę, pokrzywę i czystek. Korzystanie z wszelkich innych należy przedyskutować z lekarzem. Warto także uważnie czytać składy i wybierać zioła pojedyncze, certyfikowane i zaparzać z nich słabe napary.

Jeśli chodzi o herbaty, to większość z nich zawiera teinę, czyli substancję podobną do kofeiny, której nie powinno podawać się niemowlętom. Substancje znajdujące się w herbatach mogą też zmniejszać wchłanianie żelaza, co w przypadku dzieci jest działaniem na niekorzyść. Bezpieczna powyżej 6 m. ż. wydaje się być herbata rooibos (nie zawiera kofeiny) i herbaty owocowe z suszu, bez dodatków. Po 1 r. ż. w małych ilościach można wprowadzić do diety herbatę zieloną, białą lub czarną, które będą znacznie lepszym wyborem niż np. granulowane herbatki oznaczone napisem „dla dzieci” w których można znaleźć nawet ponad 90% cukru.

Podsumowując:

1. Do wyboru napoju dla dziecka trzeba przykładać nie mniejszą wagę, niż do wyboru pożywienia.
2. Niezaprzeczalnym faktem jest, że zawsze najlepszym wyborem będzie czysta woda. Przyzwyczajenie dziecka od początku do jej smaku gwarantuje, że będzie po nią chętnie sięgało i unikniemy nadmiernego spożycia cukru z soków, czy innych substancji, jak np. teiny z herbaty.
3. Między 6 a 12 m. ż. dopuszcza się spożycie dobrej jakości herbat owocowych, herbaty rooibos i niektórych ziół.
4. Po 1 r. ż. do diety można wprowadzać mleko krowie, owcze, kozie, napoje roślinne – tzw. „mleka”, soki i herbaty zawierające teinę (herbata zielona, biała, czarna), ale w niewielkich ilościach.
5. W przypadku wprowadzania do diety dziecka nowych napojów, należy obserwować reakcje na nie, tak samo, jak przy wprowadzaniu pokarmów. Niektóre z nich, takie jak np. mleko krowie, kozie i owcze, napoje roślinne pozyskiwane z orzechów czy soki z cytrusów – mogą wywoływać silne reakcje alergiczne organizmu. Każdą taką reakcję należy obserwować i w razie potrzeby zwrócić się o pomoc do lekarza i dietetyka.