Dieta w endometriozie

Endometrioza jest przewlekłą chorobą zapalną, należącą do schorzeń ginekologicznych. Dotyka 6-10% kobiet w wieku rozrodczym, 50-60% kobiet i nastoletnich dziewczyn z bólem miednicy oraz do 50% kobiet z niepłodnością. Według danych z 2011 r., w Polsce na endometriozę choruje ok. 1  mln kobiet.

Źródło: https://pixabay.com/pl/, Tumisu, Pixabay License

Choroba charakteryzuje się obecnością tkanki endometrium (błony śluzowej macicy) w różnych miejscach poza macicą. Najczęściej dotyczy to miednicy mniejszej – więzadeł, jajowodów, jajników, otrzewnej, pęcherza moczowego lub jelit. Choroba rozwija się powoli. Pojawia się stan zapalny, dochodzi do powstania blizn, zrostów i anatomicznych zniekształceń.

Mimo wielu badań nad endometriozą wciąż nie jest do końca jasna patogeneza tej choroby. Najczęściej akceptowana jest teoria Sampsona, który w 1921 r. wprowadził pojęcie endometriozy. Według autora: „Endometrioza jajników oraz jej umiejscowienie wewnątrz jamy otrzewnej powstają w wyniku przemieszczania się cząstek błony śluzowej macicy, co może zachodzić podczas miesiączki. Cząstki endometrium wraz z krwią miesiączkową przedostają się do jajowodów, a stamtąd do jamy otrzewnej, gdzie przyczepiają się do narządów miednicy”. W przypadku, gdy komórki błony śluzowej znajdą się poza macicą, powinny być likwidowane przez układ odpornościowy. Jednak u kobiet z endometriozą tak się nie dzieje.  Komórki te są tolerowane przez organizm.

Objawy

Endometrioza często przyczynia się do obniżenia jakości życia chorych dorosłych kobiet i nastoletnich dziewcząt. Objawy choroby mogą być zróżnicowane. Wyróżnia się przede wszystkim: przewlekły ból miednicy, problemy z zajściem w ciążę oraz bolesność podczas współżycia seksualnego (dyspareunia). Ból miednicy trwa zwykle powyżej 6 miesięcy i jest powiązany z bolesnym miesiączkowaniem (dysmenorrhea), dyspareunią, głębokim bólem miednicy i bólem dolnej części brzucha z lub bez bólu pleców i lędźwi. Odczucie bólu może wystąpić nieprzewidywanie i sporadycznie w całym cyklu lub też może być ciągły, tępy i pulsujący lub ostry i nasilony przez aktywność fizyczną.

Wiele pacjentek z endometriozą ma dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Objawy przypominają zespół jelita drażliwego i okrężnicy. Występują również objawy, takie jak: nudności, wzdęcia i uczucie sytości, zaparcia, bóle brzucha i bolesne wypróżnianie. Ponadto endometrioza jest również powiązana z objawami ze strony układu moczowego, np. bolesne oddawanie moczu.

Dieta jako modyfikowalny czynnik ryzyka wystąpienia endometriozy

Czynnik żywieniowe zwiększające ryzyko wystąpienia endometriozy – NEGATYWNE

• Yamamoto i in. oceniali związek między spożyciem czerwonego mięsa, drobiu, ryb i owoców morza, a ryzykiem powstania endometriozy. W badaniu ostatecznie potwierdzono, że spożycie czerwonego mięsa (zarówno przetworzonego, jak i nieprzetworzonego) wiąże się z wyższym ryzykiem zachorowania na endometriozę potwierdzoną. Kobiety spożywające więcej niż dwie porcje czerwonego mięsa dziennie miały o aż 56% wyższe ryzyko zachorowania w porównaniu do kobiet, które spożywały mniej niż 1 porcję tygodniowo. Spożycie mięsa drobiowego również miało związek z wystąpieniem endometriozy, ale zależność ta nie była aż tak silna, jak obserwowana w przypadku mięsa czerwonego. Dodatkowo badanie sugeruje, że zamiana czerwonego mięsa na korzyść ryb, skorupiaków lub jaj wiązała się z niższym ryzykiem wystąpienia tej choroby. W interpretacji badania należy wziąć pod uwagę, że kobiety, które spożywały największe ilości mięsa czerwonego, najczęściej miały również nadwagę lub otyłość.
• Według opracowania Jurkiewicz-Przondziono i in. spożycie dużych ilości trans jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, czerwonego mięsa i jego przetworów oraz alkoholu było powiązane z częstszym zachorowaniem na endometriozę.

Czynniki żywieniowe obniżające ryzyko wystąpienia endometriozy – POZYTYWNE

• Według Nodlera i in. spożycie produktów mlecznych i produktów bogatych w wapń wśród młodzieży, zmniejszało ryzyko wystąpienia endometriozy u dorosłych kobiet.
• W badaniach Parrazinni i in. udowodniono, że ryzyko zachorowania na endometriozę było niższe u kobiet spożywających większe ilości zielonych warzyw.
• Na podstawie opracowania Jurkiewicz-Przondziono i in. można wnioskować, że konsumpcja warzyw, witamin przeciwutleniających, witamin z grupy B, produktów bogatych w wapń, witaminę D, olejów rybnych, kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 wiąże się z niższym ryzykiem zachorowania na endometriozę.
• Olej rybi powiązany był z niższym poziomem stężenia krążących prostaglandyn z serii 2  oraz ze zmniejszeniem objawów zapalnych i złagodzeniem bolesnych miesiączek.

Nauka wciąż potrzebuje nowych badań na temat związku diety z ryzykiem zachorowania na endometriozę.

Inne czynniki ryzyka zachorowania na endometriozę:

• Niedrożność odpływu miesiączki;
• Ekspozycja na dietylostilbesterol w macicy (jest to syntetyczny estrogen, obecnie wycofany z użycia);
• Przedłużona ekspozycja na endogenny estrogen (np. z powodu wczesnej miesiączki, późnej menopauzy lub otyłości);
• Krótkie cykle miesiączkowe;
• Niska masa urodzeniowa;
• Narażenie na substancje chemiczne, zaburzające funkcjonowanie układu hormonalnego;
• Na częstość zachorowania na endometriozę wpływa również rasa, gdyż kobiety rasy białej i Azjatki wykazują zwiększone ryzyko wystąpienia choroby niż w przypadku kobiet latynoskich i rasy czarnej;

Dieta w endometriozie

ZALECENIA

Żywienie w endometriozie powinno wpływać pozytywnie na układ odpornościowy i samopoczucie pacjentek. Ważne jest, aby dieta była przeciwzapalna, a więc powinna zawierać produkty o działaniu antyoksydacyjnym.

Należy pamiętać o zasadach racjonalnego i zdrowego odżywiania oraz indywidualnym rozpatrzeniu współistniejących schorzeń pacjentki. Zaleca się regularność w przyjmowaniu posiłków. Ważne jest tutaj również nawadnianie organizmu.

W endometriozie istotne jest zadbanie o odpowiednią podaż kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, ze względu na stymulację prostaglandyn i wpływ na łagodzenie bólu w chorobie. Zaleca się spożycie produktów, takich jak: tłuste ryby morskie, olej lniany i orzechy włoskie.

Na ogół zaleca się zwiększenie podaży błonnika, który pomaga w regulacji procesów trawiennych oraz zmniejsza poziom estrogenów w organizmie, których nadmiar powoduje przerost błony śluzowej macicy. Zaleca się spożywanie produktów, takich jak: pełnoziarniste pieczywo i makarony, gruboziarniste kasze, ryż brązowy, warzywa i owoce.

Zaleca się także spożycie chudego nabiału, w szczególności jogurtu naturalnego i kefiru.

Należy zwrócić uwagę na podaż witaminy C, witaminy E, witaminy D, witamin z grupy B, wapnia i cynku.

W przypadku nadwagi lub otyłości pacjentek, zaleca się unormowanie masy ciała, gdyż spadek masy tkanki tłuszczowej pozytywnie wpływa na gospodarkę hormonalną. Zaleca się także zwiększenie aktywności fizycznej. Ruch okolicy miednicy mniejszej wpływa pozytywnie na perystaltykę jelit oraz zmniejsza ryzyko powstawania zrostów. Aktywność fizyczna wpływa także na poprawę samopoczucia i pobudzenie układu odpornościowego do działania.

OGRANICZENIA

Bezwzględnie należy ograniczyć źródła kwasów tłuszczowych trans w codziennej diecie.

Należy zredukować ilość spożywanego mięsa czerwonego i jego przetworów oraz pełnotłustych produktów mlecznych, ze względu na możliwość pobudzenia organizmu do produkcji prostaglandyn, co prowadzi do zaostrzenia stanu zapalnego i bólu.

Bibliografia:

1. Giudice L.C., M.D, Ph.D. Endometriosis. 2010. The New England Journal of Medicine, 24, 362(25), 2389–2398.
2. Halpern G., Schor E., Kopelman A. 2015. Nutritional aspects related to endometriosis.Revista da Associação Médica Brasileira, 61(6),519-23.
3. HarrisR., Eke A.C., ChavarroJ.E., Hissmer S.A. 2018. Fruit and vegetable consumption and risk of endometriosis. Human Reproduction, 33(4), 715-727.
4. HarrisR., ChavarroJ.E., Malspeis S., Willett W.C., Missmer S.A. Dairy-Food, Calcium, Magnesium, and Vitamin D Intake and Endometriosis: A Prospective Cohort Study. American Journal of Epidemiology, 177(5), 420–430.
5. Human Reproduction, 19, 1755-1759.
6. Jurkiewicz-Przondziono J., Lemm M., Kwiatkowska-Pamuła A. Ziółko E., Wójtowicz M.K. 2017. Influence of diet on the risk of developing endometriosis, Ginekologia Polska, 88(2), 96–102.
7. Mier-Cabrera, Aburto-SotoT., Burrola-Méndez S., Jiménez-Zamudio L.,  Tolentino M.C., Casanueva E., Hernández-Guerrero C. 2009. Women with endometriosis improved their peripheral antioxidant markers after the application of a high antioxidant diet. Reproductive Biology and Endocrinology, 7, 54
8. Missmer S.A. ,  Chavarro J.E. ,  Malspeis S. , i In. 2010. A prospective study of dietary fat consumption and endometriosis risk. Human Reproduction, 25, 1528-1535.
9. Nodler J.L, Harris H.R., Chavarro J.E., Frazier A.L., Missmer S.A. 2019. Dairy consumption during adolescence and endometriosis risk. American Journal of Obstetrics and Gynecology [dostęp on-line 14 września 2019 r.].
10. Parazzini F., Chiaffarino F., Surace M., i In. 2004. Selected food intake and risk of endometriosis.
11. Parazzini, Viganò P., CandianiM., Fedele L. 2013. Diet and endometriosis risk: A literature review. Reproductive BioMedicine Online, 26(4), 323-336.
12. Saguyod S.J., Kelley A.S., Velarde M.C., et al. 2018. Diet and endometriosis-revisiting the linkages to inflammation. J Endometriosis Pelvic Pain Disorders, 10, 51-8.
13. Schink M., Konturek P.C., Herbert S.L., Renner S.P., Burghaus S., Blum S., Fasching P.A., Neurath M.F., Zopf Y. 2019. Different Nutrient Intake And Prevalence Of Gastrointestinal Comorbidities In Women With Endometriosis. Journal of Physiology and Pharmacology, 70(2), 255-268.
14. Shafrir A.L., Farland L.V., Shah D.K., Harris H.R., Kvaskoff M., Zondervan K., Missmer S.A. 2018. Risk for and consequences of endometriosis: A critical epidemiologic review. Best Practice & Research Clinical Obstetrics & Gynaecology, 51, 1-15.
15. ShimY., LauferM.R. 2019. Adolescent Endometriosis: An Update. Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology [dostępn on-line 5 grudnia 2019 r.].
16. Trabert B., Peters U., De Roos A.J., Scholes D., Holt V.L. 2011. Diet and risk of endometriosis in a population-based case-control study. British Journal of Nutrition, 105, 459-467.
17. Wyderka M.I., Zalewska D., Szeląg E. 2011. Endometrioza a jakość życia. Pielęgniarstwo Polskie, 4(42), 199-206.
18. Yamamoto A., Harris H.R, Vitonis A.F., Chavarro J.E., Missmer S.A. 2018. A prospective cohort study of meat and fish consumption and endometriosis risk. American Journal of Obstetrics and Gynecology, 219(2), 178.e1-178.e10.