Skip to main content
Polityka prywatności
Wykorzystujemy pliki cookies do prawidłowego działania strony, aby oferować funkcje społecznościowe, analizować ruch na stronie i prowadzić działania marketingowe. Więcej informacji znajdziesz w polityce prywatności. Czy zgadzasz się na wykorzystywanie plików cookies?

Kawa pełni wiele funkcji, nie tylko smakowych czy pobudzających organizm, ale przede wszystkim towarzyskich. Kojarzy się z miłym spotkaniem, pięknym aromatem i przyjemnością. Pisząc o kawie trzeba wyjść od kofeiny, która jest jej nieodłącznym składnikiem. Kofeina jest najbardziej popularną substancją psychoaktywną spożywaną na całym świecie, która działa na ośrodkowy układ nerwowy. Kofeina występuje naturalnie nie tylko w kawie, ale także w niektórych rodzajach herbaty (np. yerba mate, zielona, czarna) oraz w ziarnach kakaowca i guarany. Kofeina jest dodawana także do wielu napojów gazowanych oraz energetycznych.

Chociaż dopuszczalne pobranie kofeiny (ang. ADI – ang. acceptable daily intake) nie jest wyznaczone, to działanie kofeiny nie jest bez znaczenia dla organizmu człowieka. Przyjmuje się następujące ilości, które nie powodują działań niepożądanych:

  • dla zdrowej osoby dorosłej – 400 mg;
  • dla nastolatków – 100 mg;
  • dla kobiet ciężarnych – 200 mg;

Dawka śmiertelna kofeiny to 10 g

Niepożądane objawy po spożyciu zbyt dużej ilości kofeiny, to m.in.: nadpobudliwość, bezsenność, ból głowy, artymia czy problemy żołądkowe. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Stanu Zdrowia WHO objawy wywołane spożyciem za dużych ilości kofeiny zakwalifikowane są do działu zaburzeń umysłowych i zaburzeń zachowania, powodowanych przez substancje stymulujące. Warto pamiętać, że kofeina może mieć działanie uzależniające organizm, a po jej gwałtownym odstawieniu można odczuwać objawy odstawienne, np. bóle głowy, senność.

Ciekawostka 
Kofeina jest podawana wcześniakom w celu leczenia bezdechu oraz zapobiegania i leczenia dysplazji oskrzelowo płucnej. To zastosowanie jest zatwierdzone przez Food and Drug Administration (FDA) i praktykowane jest to także w naszym kraju.

Okres półtrwania kofeiny zależy od wielu czynników:

  • u przeciętnego dorosłego człowieka to około 5 godzin;
  • u palaczy, w porównaniu do niepalących, okres półtrwania zmniejsza się nawet o 50%;
  • kobiety ciężarne, zwłaszcza w ostatnim trymestrze ciąży, mają wydłużony okres półtrwania – powyżej 15 godzin, a kofeina i jej metabolity swobodnie przechodzą przez łożysko do płodu. Warto w tym okresie zwracać uwagę na kofeinę pochodzącą nie tylko z kawy;
  • u noworodków okres półtrwania to 8 godzin;
  • u wcześniaków – 100 godzin, z powodu zmniejszonej aktywności enzymów cytochromu p450 i niedojrzałych szlaków demetylacji;
  • dzieci w wieku powyżej 9 miesięcy mają podobny okres półtrwania co osoby dorosłe;
  • pacjenci z chorobami wątroby lub przyjmujący inhibitory cytochromu p450 również mają wydłużony okres półtrwania ze względu na zmniejszoną aktywność enzymatyczną;

Ograniczenie spożycia kofeiny zaleca się osobom z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, chorobą refluksową, osteoporozą, chorobami serca, kobietom ciężarnym i karmiącym piersią.

Poniżej znajduje się tabela z zawartością kofeiny w 100 g wybranych produktów.

Tabela 1. Zawartość kofeiny w wybranych produktach spożywczych.

Nazwa produktu mg/100g
Kakao w proszku, niesłodzone 230
Espresso z restauracji, napar 212
Czekolada gorzka, 60-69% kakao 86
Czekolada gorzka, 70-85% kakao 80
Kawa parzona 40
Kawa rozpuszczalna, napar 26
Likier kawowy 26
Herbata czarna, napar 20
Cukierki z mlecznej czekolady 20
Energy drinki, różne rodzaje 13-33
Herbata zielona, napar 12
Napój typu cola 9

Źródło: US Department of Agriculture, Agricultural Research Service, Nutrient Data Laboratory. USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28. Version Current: April 2018. Internet: http://www.ars.usda.gov/ba/bhnrc/ndl

Przykład

Zjadając pasek gorzkiej czekolady, 60-69% (40 g) dostarczymy 34 mg kofeiny. Puszka napoju typu cola (250 ml) to 22,5 mg kofeiny. Wypijając filiżankę parzonej kawy przyjmiemy 80 mg kofeiny, zaś espresso (30 ml) – 64 mg. W sumie daje to nam: 200,5 mg. Jest to połowa dopuszczalnej dziennej dawki dla osoby dorosłej, a także przekroczona już dawka dla kobiety ciężarnej. Choć wydaje się, że dzienną dawkę kofeiny dla osoby dorosłej ciężko jest przekroczyć, to jednak warto mieć na uwadze, że jest to możliwe. Co zrobić? Korzystać z produktów zawierających kofeinę z umiarem i z głową.

Za kolebkę kawy uznawana jest Etiopia. Kawa produkowana jest w tzw. Pasie Kawowym obejmującym: Amerykę Środkową i Południową, Afrykę Środkową, Indie, Indonezję i Nową Gwineę. Najwięcej kawy produkuje się w Brazylii. Na drugim miejscu jest Wietnam, gdzie produkowana jest głównie robusta. Na trzecim miejscu jest Kolumbia, gdzie produkuje się wysokiej jakości arabikę. Ziarna kawy pozyskiwane są z owoców rosnących na wiecznie zielonym drzewie kawowca, które wymaga gorącego, wilgotnego klimatu i żyznej gleby. Owoce dojrzewają około 9 miesięcy i są czerwone. Ziarna kawy pozyskuje się na dwa sposoby:

I sposób – suszenie jagód na słońcu i mechaniczne łuskanie;

II sposób – zgniatanie owocu pomiędzy obracającymi się bębnami i usuwaniu łupinki i miąższu, do czego potrzeba dużych ilości wody. W dalszej kolejności ziarna podaje się fermentacji, po czym po kolejnych przemywaniach wodą ziarna zostają ostatecznie oczyszczone.

Średnio z 4000 sztuk owoców uzyskuje się 1 kg kawy

Uzyskane ziarna poddawane są licznym zabiegom, w tym sortowanie i polerowanie. Po zbiorze surowa kawa może być składowana nawet przez kilka lat (zwykle leżakuje 2 lata). Aby kawie nadać odpowiedni aromat, poddaje się ją prażeniu (paleniu), ale takiej kawy nie można długo przechowywać, dlatego do handlu trafia kawa niepalona. Jakość sensoryczna kawy zależy od temperatury i czasu prażenia. Wyróżnia się: jasny, średni i ciemny stopień palenia kawy. Dla każdej kawy okres minimalnej trwałości ustalany jest przez producenta i liczony od daty palenia (produkcji). Określa on okres gwarantujący zachowanie walorów użytkowych produkowanej kawy na podstawie odpowiednich badań przechowalniczych.

Kawę możemy podzielić ze względu na kraj pochodzenia, ale także w zależności od gatunku botanicznego:

  • Arabica
  • Robusta
  • Liberika
  • Excelsa
  • Arabusta

Na rynku kawa rzadko występuje jako jeden gatunek. Zwykle są to mieszanki kaw. Mieszanie kaw służy uzyskaniu odpowiednich cech sensorycznych: smaku i zapachu. Im wyższy udział kawy gatunku arabica, tym jest ona droższa.

W zależności od sposobu przetworzenia wyróżnia się:

  • Kawę surową – zieloną, czyli surowe ziarna czerwonych jagód kakaowca;
  • Kawę paloną – otrzymaną po upaleniu kawy zielonej;
  • Kawę instant – rozpuszczalną, preparowaną;
  • Kawę dekofeizowaną – pozbawioną kofeiny lub o jej zmniejszonej zawartości;
  • Kawę niskodrażniącą – pozbawioną czynników drażniących*;

*Czynniki drażniące powodują m.in objawy żołądkowo-jelitowe (bóle żołądka, pieczenie przełyku, skurcze jelit, nudności, kolki oraz ucisk w okolicy wątroby i woreczka żółciowego). Czynniki drażniące to grupa związków chemicznych zawartych w ziarnach, woski z zewnętrznych powierzchni ziaren oraz substancje powstałe podczas prażenia.

Kawę można pić na wiele sposobów – espresso, cappuccino, latte, czy americano. Jest bardzo wiele możliwości. Latem doskonale sprawdza się kawa na zimno. W minionym sezonie letnim najbardziej modnymi i popularnymi kawami na zimno były: cold brew, nitro i espresso tonic. Są to dość nietypowe sposoby przyrządzania kawy, ale zyskały wielu miłośników.

Cold brew – bazą tego napoju jest macerowanie świeżo mielonych ziaren kawy w zimnej wodzie przez min. 12h. Cold brew podawany jest na zimno na kostkach lodu. Można go uzupełnić jeszcze mlekiem, syropem czy alkoholem. Napój jest orzeźwiający i pobudzający.

Nitro – jest to kawa z dodatkiem azotu, przygotowana na bazie cold brew.

Espresso tonic – to połączenie kawy i toniku, co stanowi orzeźwiającą kompozycję i jest również coraz bardziej popularne w polskich kawiarniach.

Kawa może dostarcza pewnych ilości wartości odżywczych (Tabela 2). Napar kawy bez żadnych dodatków ma niewiele energii, białka i nie dostarcza tłuszczu ani węglowodanów, za to dostarcza pewnych ilości: wapnia, magnezu, potasu czy folianów. Poza tym kawa charakteryzuje się zawartością polifenoli (kwas chlorogenowy, chinowy i kawowy).

Tabela 2. Wartość odżywcza naparu kawy parzonej.

SKŁADNIKI ilość/porcję (250g) % RDA
Energia 2.5 kcal 0.13
Białko 0.3 g 0.56
Tłuszcz 0.0 g 0.00
Węglowodany ogółem 0.0 g 0.00
Sód 5.0 mg 0,33
Potas 122.5 mg 3.50
Wapń 5.0 mg 0.50
Fosfor 7.5 mg 1.07
Magnez 7.5 mg 2.34
Mangan 0.1 ug 5.56
Witamina K 0.3 mg 0.33
Witamina B2 0.3 mg 27.27
Witamina B3 0.5 mg 3.57
Foliany 5.0 ug 1.25

Źródło: US Department of Agriculture, Agricultural Research Service, Nutrient Data Laboratory. USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28. Version Current: April 2018. Internet: http://www.ars.usda.gov/ba/bhnrc/ndl.

Kawie przypisuje się wiele właściwości zdrowotnych. Istnieją dowody naukowe m. in. na to, że kofeina:

  • może pomóc w leczeniu dysfunkcji motywacyjnych w depresji;
  • w dawce co najmniej 75 mg zwiększa czujność i skupienie;
  • stymuluje układ oddechowy;
  • może wpływać na zmniejszenie występowania zaburzeń neurologicznych, w tym Alzheimera;
  • zmniejsza ryzyko zachorowania na wiele nowotworów;
  • wspomaga pracę wątroby;
  • poprawia insulino-wrażliwość;

Badań na temat kawy naukowej jest bardzo dużo i cały czas badane są jej właściwości. Na pewno można powiedzieć, że picie umiarkowanych ilości kawy może sprzyjać naszemu zdrowiu. A Ty jaką kawę lubisz pić najbardziej?

Źródła:

  1. Wierzejska R., 2012, Kofeina – powszechny składnik diety i jej wpływ na zdrowie, Rocz Panstw Zakl Hig, 2, 141-147; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22928360
  2. Waszkiewicz-Robak B., 2003, Towaroznawstwo Żywności Przetworzonej: Kawa, Wyd. SGGW;
  3. Evans J, Battisti A. S., 2018, Caffeine, StatPearls Publishing; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK519490/
  4. Wikoff D. i wsp., 2017, Systematic review of the potential adverse effects of caffeine consumption in healthy adults, pregnant women, adolescents, and children, Food Chem Toxicol, 109 (Pt 1), 585-648; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28438661
  5. Fukuyama K. i wsp., 2018, Roasted Coffee Reduces β-Amyloid Production by Increasing Proteasomal β-Secretase Degradation in Human Neuroblastoma SH-SY5Y Cells., Mol Nutr Food Res. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30144352
  6. Lopez-Cruz L i wsp., Caffeine and Selective Adenosine Receptor Antagonists as New Therapeutic Tools for the Motivational Symptoms of Depression., 2018, Fronr Pharmacol, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29910727
  7. http://blog.konesso.pl/plantacje-kawy-na-swiecie/
  8. https://www.caffeineinformer.com/the-caffeine-database
  9. https://www.healthline.com/nutrition/coffee-good-or-bad#section13
mm

Autor: Wioleta Stefaniak

mgr Wioleta Stefaniak – dietetyk w zespole Aliant, absolwentka dietetyki w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz filologii niemieckiej we Wszechnicy Polskiej Szkole Wyższej. Aktywna uczestniczka wielu projektów, konferencji i szkoleń z zakresu dietetyki oraz żywienia. Jej praca magisterska została wyróżniona w konkursie na najlepszą pracę licencjacką i magisterską. Cały czas poszerza swoje horyzonty. Członek Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej. W wolnych chwilach pije dobrą kawę, czyta książki, gotuje i spaceruje.