31 grudnia 2024 roku Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy opublikował zaktualizowane „Normy żywienia dla populacji Polski”. Dokument ten, będący podstawowym narzędziem pracy dietetyków, lekarzy i specjalistów ds. żywienia, zawiera najnowsze wytyczne dotyczące spożycia energii, makro- i mikroskładników. Stanowi nie tylko kompendium wiedzy naukowej, ale przede wszystkim przewodnik w kształtowaniu diet i interwencji żywieniowych w różnych grupach wiekowych i stanach fizjologicznych.
W poniższym artykule omawiam kluczowe zmiany wprowadzone w nowych normach żywienia oraz ich praktyczne konsekwencje dla codziennej pracy dietetyka. Jeśli jesteś specjalistą w tej dziedzinie, poznanie tych wytycznych jest nieodzowne, aby świadczyć swoim pacjentom usługi na najwyższym poziomie, zgodne z aktualnym stanem wiedzy naukowej.

I. Grupy wiekowe – najważniejsze zmiany:
- Wprowadzono inne grupy wiekowe dla niemowląt, dzieci i młodzieży w normach na energię i makroskładniki.
- Wyłączono normy dla niemowląt w pierwszych 6 miesiącach życia.
- Dla niemowląt w wieku 6–11 miesięcy opracowano normy uwzględniające różnice w zapotrzebowaniu po ukończeniu każdego miesiąca życia.
- Dla dzieci i młodzieży wartości norm zostały obliczone w poszczególnych latach życia – co rok, od 1 do 18 lat, zróżnicowane również ze względu na płeć. Osobno są dziewczynki i chłopcy.
- W normach na energię i makroskładniki przyjęto inne grupy wiekowe niemowląt, dzieci i młodzieży niż w normach na błonnik, wodę, witaminy i składniki mineralne.
II. Normy na energię, białko i tłuszcz – najważniejsze zmiany:
- Zmieniono zasady opracowywania norm na energię, białko i tłuszcz, uwzględniając nowe dane antropometryczne oraz aktualne badania naukowe. Nowe normy opracowano na podstawie zaktualizowanych danych wzrostu i masy ciała, które odzwierciedlają parametry populacji polskiej.
- Punktem wyjścia przy obliczaniu norm na energię, białko i tłuszcz dla osób dorosłych jest wysokość ciała, a nie masa ciała jak to było w Normach 2020 r. Na podstawie wysokości ciała obliczono należną masę ciała, która odpowiada wartości BMI równej 22 kg/m2, czyli wartości środkowej zakresu prawidłowego BMI osób dorosłych (18,5 – 24,9 kg/m2).
- Obniżono wartości norm na białko dla dzieci i młodzieży na poziomie średniego i zalecanego spożycia.
Dla dzieci w wieku 1–3 lat – wartości masy ciała pochodzą ze standardów wzrastania WHO.
Dla dzieci powyżej 3 roku życia do 18 lat – wartości masy ciała pochodzą z siatek centylowych opracowanych w ramach polskich badań OLA (210 – 20212 r.) i OLAF (2007 – 2010 r.).
Tabela 1. Normy na białko 2024 r. dla chłopców 1-18 lat.
Tabela 2. Normy na białko 2024 r. dla dziewczynek 1-18 lat.
Tabela 3. Normy na białko 2020 r. dla dzieci i młodzieży.
4. Kobiety w ciąży i karmiące – zaktualizowano dodatkowe ilości energii oraz tłuszczu związane ze zwiększonym zapotrzebowaniem w okresie ciąży i laktacji. Normy na białko zaczęły uwzględniać dodatkową ilość białka w tych okresach.
Tabela 4. Dodatek w kcal/dobę do zapotrzebowania na energię dla kobiet w ciąży i karmiących.
Tabela 5. Dodatek białka w g/os/dobę do norm dla kobiet w ciąży i karmiących Normy 2024 r.
Tabela 6. Dodatek w g/os/dobę do normy referencyjnego spożycia tłuszczu (RI) dla kobiet w ciąży i karmiących.
5. Nie podano najnowszego zalecanego udziału energii z białka. Odwołano się jedynie do zalecanego udziału z 2020 r.
6. Zwiększono udział energii z tłuszczu całkowitego dla dzieci, młodzieży oraz osób dorosłych:
Tabela 7. Porównanie poziomów spożycia tłuszczu całkowitego między Normami 2020 r. a Normami 2024 r.
- Przy małej aktywności fizycznej dla osób dorosłych poziom spożycia dla tłuszczu całkowitego może być niższy i wynosić 20 – 30 % E.
- W grupie osób wykonujących pracę związaną z dużym wysiłkiem fizycznym oraz osób uprawiających sporty wyczynowe tłuszcz może dostarczać nawet do 45% energii z całodziennej diety.
III. Inne zmiany:
- Aktualizacja norm na biotynę.
W Normach 2024 zaktualizowano zalecenia dotyczące biotyny dla niemal wszystkich grup ludności, dostosowując je do rekomendacji Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Zmiany te są szczególnie widoczne u małych dzieci oraz dorosłych.
Przykładowe zmiany:
Dzieci 1–3 lata:
- Poprzednio: 8 µg/dobę
- Obecnie: 20 µg/dobę
Dorośli mężczyźni i kobiety:
- Poprzednio: 30 µg/dobę
- Obecnie: 40 µg/dobę
- Obniżenie norm dla jodu u niemowląt.
Zaktualizowano zalecenia dotyczące jodu dla niemowląt w wieku 6–12 miesięcy, obniżając wartość Adequate Intake (AI) z 130 µg do 70 µg/dobę. Zmiana ta jest zgodna z rekomendacjami EFSA oraz normami obowiązującymi w kilku krajach europejskich.
- Wprowadzenie norm dla molibdenu.
Tabela 8. Normy 2024 r. na molibden na poziomie wystarczającego spożycia (AI).
4. Nowe wartości górnego tolerowanego spożycia (UL) dla niemowląt.
W poprzednich normach brakowało określonych wartości UL dla niemowląt w przypadku niektórych witamin i minerałów. W Normach 2024 dodano te wartości. Oto przykładowe nowe wartości UL dla niemowląt:
Witamina A:
- Niemowlęta 4–11 miesięcy: 600 µg/dobę
Witamina E:
- Niemowlęta 4–6 miesięcy: 50 mg/dobę
- Niemowlęta 7–11 miesięcy: 60 mg/dobę
Witamina B6:
- Niemowlęta 4–6 miesięcy: 2,2 mg/dobę
- Niemowlęta 7–11 miesięcy: 2,5 mg/dobę
Kwas foliowy:
- Niemowlęta 4–11 miesięcy: 200 µg/dobę
Selen:
- Niemowlęta 4–6 miesięcy: 45 µg/dobę
- Niemowlęta 7–11 miesięcy: 55 µg/dobę
5. Nowe wartości bezpiecznego spożycia dla żelaza i manganu.
Tabela 9. Bezpieczny poziom spożycia dla żelaza i manganu.
Bezpieczny poziom spożycia (Safe level of intake): dzienne spożycie składnika odżywczego, które nie powoduje obaw związanych z niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi, określane w przypadkach, gdy nie można ustalić górnego tolerowanego poziomu spożycia (UL).
6. Aktualizacja wartości UL dla selenu.
Tabela 10. Górny tolerowany poziom UL dla selenu.
Skąd pobrać nowe normy 2024?
Nowe normy są dostępne na stronie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego pod linkiem: https://www.pzh.gov.pl/normy-zywienia-2024/
Praktyczne implikacje dla dietetyków – nasz komentarz do zmian sposobu obliczania norm na energię, białko i tłuszcz.
W najnowszych Normach 2024 r. punktem wyjścia przy obliczaniu norm na energię, białko i tłuszcz dla osób dorosłych jest wysokość ciała, a nie masa ciała jak to było w Normach 2020 r. Na podstawie wysokości ciała obliczono należną masę ciała, która odpowiada wartości BMI równej 22 kg/m2, czyli wartości środkowej zakresu prawidłowego BMI osób dorosłych (18,5 – 24,9 kg/m2).
Wpływ na obliczenia zapotrzebowania na energię dla osób z różnych przedziałów BMI:
1. Osoby ważące mniej, z dolnego przedziału prawidłowego BMI, np. 19 kg/m2:
Takie osoby uzyskują w Normach 2024 r. wyższe wartości energii, ponieważ obliczenia zakładają wartość środkową zakresu prawidłowego BMI = 22. Oznacza to większą należną masę ciała, niż wynikałoby z ich rzeczywistej sytuacji.
Przykład:
Kobieta lat 22 o wzroście 160 cm i BMI = 19 waży 48,5 kg.
Według Norm 2024 r. energię oblicza się dla niej na podstawie należnej masy ciała (NMC) wynoszącej 56,3 kg (BMI = 22).
W efekcie jej norma na energię (1797 kcal) będzie zawyżona w stosunku do jej rzeczywistej masy ciała (48,5 kg, CPM = 1670 kcal).
2. Osoby ważące więcej, z górnego przedziału prawidłowego BMI, np. 24 kg/m2:
Takie osoby uzyskują w Normach 2024 r. niższe wartości energii, ponieważ również zakłada się BMI = 22, co oznacza mniejszą należną masę ciała.
Przykład:
Mężczyzna lat 45 o wzroście 185 cm i BMI = 24,84 waży 85 kg.
Według Norm 2024 r. energię oblicza się dla niego na podstawie NMC wynoszącej 75,3 kg (BMI = 22).
W efekcie jego norma na energię będzie zaniżona (2406 kcal) w stosunku do rzeczywistej masy ciała (85 kg, CPM = 2600 kcal).
Wpływ na obliczenia zapotrzebowania na białko dla osób z różnych przedziałów BMI:
Podobnie jak w przypadku energii, wartości dla białka w Normach 2024 nie uwzględniają zakresów masy ciała odpowiadających różnym wartościom BMI w przedziale 18,5–24,9 kg/m2. Normy na białko zostały określone na podstawie należnej masy ciała (NMC), obliczanej na bazie wysokości ciała i przyjętego BMI = 22 kg/m2.
Normy podano:
- w gramach na kilogram należnej masy ciała na dobę (g/kg NMC/dobę),
- oraz w gramach na dobę (g/dobę).
Normy na białko bazują wyłącznie na masie odpowiadającej BMI = 22 kg/m2, co może prowadzić do:
- Zawyżenia podaży białka dla osób z dolnego przedziału prawidłowego BMI (np. BMI = 19),
- Zaniżenia podaży białka dla osób z górnego przedziału prawidłowego BMI (np. BMI = 24).
1. Osoby ważące mniej (dolny przedział BMI np. 19 kg/m2):
Takie osoby otrzymają wyższą ilość białka w gramach, ponieważ obliczenia opierają się na należnej masie ciała, która jest większa niż ich rzeczywista masa ciała.
Przykład:
Norma: 0,83 g białka/kg należnej masy ciała na dobę (RDA).
Kobieta o wzroście 160 cm i BMI = 19 (48,5 kg rzeczywistej masy ciała):
Należna masa ciała (NMC) przy BMI = 22: 56,3 kg.
Zapotrzebowanie na białko: 0,83 g/kg × 56,3 kg = 46,7 g białka/dobę.
W rzeczywistości zapotrzebowanie obliczone na podstawie jej rzeczywistej masy ciała wyniosłoby: 0,83 g/kg × 48,5 kg = 40,3 g białka/dobę.
Efekt: Podano zawyżoną ilość białka o 6,4 g/dobę.
2. Osoby ważące więcej (górny przedział BMI np. 24 kg/m2):
Takie osoby otrzymają mniejszą ilość białka, ponieważ ich należna masa ciała jest niższa od rzeczywistej.
Przykład:
Norma: 0,83 g białka/kg należnej masy ciała na dobę (RDA).
Mężczyzna o wzroście 180 cm i BMI = 24 (77,8 kg rzeczywistej masy ciała):
Należna masa ciała (NMC) przy BMI = 22: 71,3 kg.
Zapotrzebowanie na białko: 0,83 g/kg × 71,3 kg = 59,2 g białka/dobę.
W rzeczywistości zapotrzebowanie obliczone na podstawie jego rzeczywistej masy ciała wyniosłoby: 0,83 g/kg × 77,8 kg = 64,6 g białka/dobę
Efekt: Podano zaniżoną ilość białka o 5,4 g/dobę.
Wzory do obliczenia REE dla dzieci i młodzieży – uwaga na tabelę nr 1 ze str. 31:
Analizując wzory podane w tabeli 1 (str. 31) można odnotować 3 błędne wzory:
- Błędny wzór dla chłopców w przedziale 3-9 na kcal/dobę. Autorki zauważyły ten błąd, o czy świadczy gwiazdka przy nim i dopisek pod tabelą, jednakże nie został on skorygowany.
Prawidłowa postać wzoru to:
15,1 x W + 313 x H + 306
W materiale źródłowym występuje błędna postać wzoru.
Materiał źródłowy to: Henry C.J.K., Basal metabolic rate studies in humans: measurement and development of new equations. Public Health Nutr., 2005, 8, 7A, 1133–1152.
- Błędny wzór dla chłopców 18 latków w wersji MJ/dobę. Błąd ten wynika z błędnego przepisania z materiałów źródłowych.
Cytując za materiałem źródłowym, prawidłowa postać wzoru to:
0,06 x W + 1,31 x H + 0,473
- Błędny wzór dla chłopców 10-17 w kcal/dobę. Błąd ten wynika z błędnego przepisania z materiałów źródłowych.
Cytując za materiałem źródłowym, prawidłowa postać wzoru to:
15.6*W + 266*H + 299
Podsumowanie:
- Najistotniejszą, według mnie zmianą w Normach 2024 r., jest zmiana sposobu obliczania norm dla energii, białka i tłuszczu. Podstawą do obliczeń stała się wysokość ciała, na podstawie której obliczono należną masę ciała, odpowiadającą wartości BMI równej 22 kg/m2.
- Normy 2020 r. były bardziej elastyczne i uwzględniały szeroki zakres mas ciała. Dla przypomnienia, w Normach 2020 r., wartości normy na energię oraz białko ustalono, uwzględniając masę ciała, z uwzględnieniem zakresów prawidłowego BMI (np. 18,5–24,9 kg/m²). Dzięki temu można było bardziej elastycznie dopasować zapotrzebowanie na energię czy podaż białka do masy ciała w ramach tego zakresu oraz lepiej uchwycić osoby z dolnego lub górnego przedziału prawidłowego BMI.
- Normy 2024 r. są mniej elastyczne i upraszczają obliczenia. Skutkuje to zawyżonym lub zaniżonym zapotrzebowaniem dla osób mieszczących się w przedziale prawidłowego BMI, ale z masą ciała inną niż odpowiadająca BMI = 22. Obliczenia są „sztywne” – oparte wyłącznie na wzroście i założeniu BMI = 22.
- Nowe wytyczne dotyczące proporcji makroskładników (np. tłuszczów) wymagają korekty przy tworzeniu jadłospisów dla osób dorosłych, zwłaszcza tych o różnym poziomie aktywności fizycznej.
- Najnowsze normy podkreślają znaczenie karmienia piersią jako najważniejszego źródła składników odżywczych w pierwszym półroczu życia dziecka.

Autor: Anna Olech
mgr Anna Olech – absolwentka Akademii Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku oraz Podyplomowych Studiów „Poradnictwo żywieniowe i dietetyczne” w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, współtwórca oprogramowania komputerowego Aliant, gospodyni bloga, absolwentka szkoleń i warsztatów w Szkole Fitness Open Mind, miłośniczka Nordic Walking (Instruktor NW Polskiej Federacji Nordic Walking). W wolnych chwilach jeździ na rowerze, czyta książki oraz wyleguje się na plaży.