Wpływ diety na powstawanie raka jelita grubego

Choroby nowotworowe stanowią obecnie drugą, po chorobach układu krążenia, przyczynę zgonów w Polsce  i na świecie, a zachorowalność na nie wciąż wzrasta.

Źródło: zdjęcie, Autor Pixabay License

Rak jelita grubego zajmuje trzecie miejsce wśród najczęściej występujących nowotworów na całym świecie.

Zachorowalność na raka jelita grubego rośnie proporcjonalnie do poziomu industrializacji oraz urbanizacji. Jest częstsza w krajach wysoko uprzemysłowionych niż w rozwijających się. Prawie 60% zachorowań na raka jelita grubego występuje w krajach rozwiniętych. Każdego dnia z powodu raka jelita grubego umierają w Polsce aż 33 osoby – to prawie 12 tys. rocznie. To drugi pod względem śmiertelności (po raku płuca) złośliwy nowotwór w Polsce. U młodszych dorosłych raka jelita grubego częściej diagnozuje się w zaawansowanym stadium. Zachorowania występują około 2-krotnie częściej w populacji mężczyzn niż kobiet. Rak jelita grubego rozwija się powoli, zwykle kilkanaście lat, głównie z polipów. Początkowo polipy powstają z komórek nabłonka jelita grubego. Niektóre z nich rozrastają się nadmiernie, zachodzą w nich kolejne mutacje, aż w końcu rozwija się nowotwór.

Odsetek rozpoznań raka jelita grubego u młodszych osób wzrósł w regionach miejskich, a nie wiejskich, a najwyższy odsetek diagnoz był wśród osób najlepiej zarabiających. Zdaniem wielu badaczy odpowiadać za to mogą niekorzystne zmiany we florze bakteryjnej jelit, wywołane m.in. niezdrową dietą.

Zaledwie 5–10% przypadków zachorowań na raka jelita grubego wywołanych jest rozpoznanymi czynnikami genetycznymi. Zachorowania te wiążą się przede wszystkim z dwoma rodzajami gruczolakowatości rodzinnej: rodzinną polipowatością gruczolakowatą i zespołem dziedzicznej predyspozycji do nowotworów, czyli zespołem Lyncha. Innym czynnikiem mogącym wywołać raka jelita grubego jest rozwinięcie się choroby nowotworowej z nieswoistego zapalenia jelit (najczęściej z wrzodziejącego zapalenia jelita grubego lub choroby Leśniowskiego-Crohna).

Czynniki zależne od żywienia odpowiadają za pozostałe przypadki zachorowań, co wiąże się z zawartymi w pożywieniu karcynogenami. Jeśli nie zostaną one zmetabolizowane lub wchłonięte w jelicie cienkim, mogą podrażniać komórki wyściełające jelito grube i wywoływać stany zapalne, mogące prowadzić do rozpoczęcia nowotworzenia.

Najważniejsze czynniki ryzyka zachorowania na raka jelita grubego to: spożycie czerwonego i przetworzonego mięsa (wołowina, wieprzowina, cielęcina), nadmierne spożycie alkoholu oraz otyłość. Alkohol zmniejsza stężenie kwasu foliowego we krwi, który zaś chroni DNA przed zmianami mogącymi prowadzić do nowotworzenia. Ponadto alkohol jest metabolizowany przez enzymy generujące wolne rodniki tlenowe. Zwiększają one ryzyko powstania raka. Spożyciu alkoholu często towarzyszy palenie tytoniu, co powoduje jeszcze silniejsze oddziaływanie na proces karcynogenezy.

Osoby jedzące codziennie czerwone mięso są trzykrotnie bardziej narażone na występowanie raka jelita grubego niż osoby jedzące czerwone mięso sporadycznie lub wcale. Mięso jest bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, żelazo i związki powstające podczas procesu przetwarzania, a mianowicie niebezpieczne dla zdrowia węglowodory aromatyczne i aminy heterocykliczne. Mięso przetworzone zazwyczaj zawiera również duże ilości soli i azotynów. Znaczna zawartość żelaza, tłuszczów i częste spożywanie mięsa może prowadzić do zwiększenia poziomu kwasów żółciowych w jelicie grubym. Kwasy żółciowe są metabolizowane przez bakterie jelitowe do kwasu deoksycholowego, który odpowiedzialny jest za powstawanie zmian nowotworowych.

Profilaktyka wrażliwych na otyłość guzów jelita grubego nakazuje także utrzymanie wskaźnika masy ciała (BMI) w granicach 20–25 kg/m2, zaś obwodu talii poniżej 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn. Wyjątkowo niebezpieczna jest otyłość brzuszna, podczas której dochodzi do otłuszczenia narządów znajdujących się wewnątrz jamy brzusznej. Otyłość sprzyja zachorowaniu na raka jelita grubego w szczególności u płci męskiej. Towarzysząca otyłości insulinooporność i wysokie stężenie insuliny we krwi najprawdopodobniej inicjują proces nowotworzenia.

Czynniki ochronne

Błonnik

Błonnik odpowiada za zwiększenie objętości i masy kału, gdyż ma zdolność wiązania wody. Reguluje on perystaltykę jelit, ma też właściwości odtruwające — pektyny mają zdolność do wiązania substancji toksycznych, w tym metali ciężkich, które następnie są usuwane z organizmu wraz z niestrawionymi resztkami pokarmowym. Błonnik pokarmowy pobudza wzrost korzystnej mikroflory jelitowej, która wypiera bakterie gnilne z dolnych odcinków przewodu pokarmowego. Wpływa również na metabolizm węglowodanów, tworząc trudno przepuszczalną błonę wyścielającą przewód pokarmowy, spowalniając wchłanianie cukrów. Jednocześnie włókno pokarmowe zmniejsza wydzielanie insuliny przez trzustkę podczas spożywania posiłków. Błonnik pokarmowy ma też właściwości buforujące, wiąże w żołądku nadmiar kwasu solnego.

Czosnek

Przeciwnowotworowe działanie czosnku wiąże się z wpływem zawartych w nim:

• ajoenu, który zatrzymuje proliferację komórek nowotworowych
• związków siarkowych wpływających na aktywność komórek odpornościowych, makrofagów i limfocytów T

Ciekawe badania dotyczą mieszkańców Włoch. Mieszkańcy północnych Włoch, gdzie jada się niewielkie ilości czosnku, zdecydowanie częściej chorują na raka jelita grubego, żołądka i przełyku od mieszkańców regionów południowych, w których spożycie czosnku jest większe.

Wapń, mleko i produkty mleczne

Kolejnym produktem zmniejszającym ryzyko wystąpienia raka jelita grubego jest mleko. W grupach o największym spożyciu wapnia w żywności wykazano zmniejszenie ryzyka zachorowania o 14%. Wapń zawarty w mleku może zapobiegać rakotwórczemu działaniu kwasów żółciowych przez tworzenie z nimi nierozpuszczalnych soli wapnia. Przeciwnowotworowe działanie wapnia nie dotyczy jednak wapnia przyjmowanego w formie suplementów, lecz przypisywane jest mleku i produktom mlecznym, wraz z ich mikroskładnikami, z wapniem włącznie.

Przeciwne działanie zaobserwowano w większości z przeprowadzonych badań dotyczących sera, gdyż poza znacznymi ilościami wapnia zawiera on również nasycone kwasy tłuszczowe dające odwrotny efekt.

Ryby

Wpływ spożycia ryb na ryzyko raka jelita grubego prawdopodobnie wynika z długołańcuchowych i przeciwzapalnych kwasów omega-3, selenu oraz witaminy D.

Odsetek zachorowań na raka jelita grubego jest bardzo mały w krajach, w których spożywa się duże ilości ryb, czyli w krajach skandynawskich czy w Japonii.

Przeciwutleniacze, flawonoidy

Znaczący jest sposób przetwarzania warzyw i owoców. Przykładowo wyciskanie jabłek w celu uzyskania soku zmniejsza w nim zawartość prozdrowotnych polifenoli o działaniu antyoksydacyjnym aż o około 90–97%.

B-karoten ma bardzo korzystne właściwości w profilaktyce nowotworowej, jednak tylko jeśli pochodzi z owoców lub warzyw. Natomiast duże dawki b-karotenu w postaci suplementów diety mogą być bardzo niebezpieczne i wywołać skutek odwrotny do zamierzonego. Dlatego najpewniejsze i najbezpieczniejsze korzyści przynosi regularne spożywanie flawonoidów w formie naturalnej, czyli w postaci warzyw i produktów roślinnych, a nie suplementów.

Foliany i selen

Foliany odgrywają istotną rolę w syntezie, naprawie i metylacji DNA. Selen chroni natomiast przed stresem oksydacyjnym, ponieważ jest odpowiedzialny za wygaszanie reakcji wolno-rodnikowych. Dodatkowo selen bardzo pozytywnie oddziałuje na zespół zmęczenia często występujący podczas leczenia chorób nowotworowych.

Aktywność fizyczna

Zwiększona aktywność fizyczna obniża ryzyko rozwoju raka o 40–50%. Zaleca się codziennie wykonywanie przynajmniej 30 minut umiarkowanego wysiłku fizycznego w postaci spaceru, jazdy na rowerze, pływania, gimnastyki. Aktywność fizyczna u pacjentów z rakiem jelita grubego w stadium III po operacji i uzupełniającej chemioterapii wydłuża w sposób statystycznie istotny okres wolny od choroby i całkowite przeżycie.

Oglądanie telewizji przez wiele godzin dziennie bez aktywności fizycznej zwiększa ryzyko zachorowania na raka jelita grubego o ok. 60 %.

Dieta śródziemnomorska

Ciekawe są również wyniki badań nad chemioprewencyjnymi właściwościami śródziemnomorskiego modelu żywienia. Tego rodzaju sposób żywienia może mieć istotne znaczenie w przypadku zachorowalności na nowotwory. Wśród korzyści zdrowotnych płynących ze stosowania tradycyjnej diety śródziemnomorskiej wymieniono między innymi redukcję ryzyka zachorowania na chorobę nowotworową jelita grubego (o 25%), gruczołu sutkowego (o 15%), błony śluzowej macicy (o 10%) oraz gruczołu krokowego (o 10%).

Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się:

• dużym spożyciem warzyw (zwłaszcza warzyw liściastych, np. różnych gatunków sałaty, szpinaku oraz nasion roślin strączkowych),
• dużym spożyciem owoców,
• dużym spożyciem pełnoziarnistych produktów zbożowych,
• dużym spożyciem ziaren, nasion oraz orzechów,
• dużym spożyciem oliwy z oliwek,
• dużym spożyciem czosnku, cebuli oraz innych przypraw (np. bazylii, oregano, rozmarynu, tymianku, szałwii, kminku),
• średnim spożyciem mleka i jego przetworów (przede wszystkim serów i jogurtów),
• średnim spożyciem ryb i owoców morza,
• średnim spożyciem drobiu,
• średnim spożyciem alkoholu (przede wszystkim wina),
• małym spożyciem czerwonego mięsa,
• małym spożyciem jaj,
• małym spożyciem cukru.

Bibliografia:

• Dietoprofilaktyka raka jelita grubego. Emilia Kałędkiewicz, Anna Doboszyńska. ONKOLOGIA W PRAKTYCE KLINICZNEJ 2012, tom 8, nr 5
• Rak jelita grubego— społeczne znaczenie zmianw zakresie epidemiologiii możliwości leczenia w Polsce. Onkol. Prak. Klin. 2014; 10, 4: 212–223
• Rak jelita grubego. Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział Gliwice. http://www.io.gliwice.pl/sites/default/files/informatory/broszura_rak_jelita_grubego.pdf
• Jarvinen R., Knekt P., Hakulinen T. Prospective study on milk products, calcium and cancers of the colon and rectum. Eur. J. Clin. Nutr. 2001; 55: 1000–1007.
• Garland C., Shekelle R., Connor E. Dietary vitamin D and calcium and risk of colorectal cancer: A 19-year prospective study in men. Lancet 1985; 1: 307–309.
• Epidemiologia i profilaktyka raka jelita grubego w Polsce. Probl Hig Epidemiol 2014, 95(3): 636-642
• Bosetti C, Pelucchi C, Vecchia C. Diet and cancer in Mediterranean countries: carbohydrates and fats. Public Health Nutr 2009, 12 (9A): 1595-1600.
• Żywienie w profilaktyce nowotworów. Część III. Diety o właściwościach przeciwnowotworowych. Probl Hig Epidemiol 2013, 94(1): 59-70.
• Rak jelita grubego: choruje coraz więcej młodych i… zamożnych. Publikacja: 23.07.2019 Źródło: rp.pl