O refluksie słyszał prawie każdy. Część osób doświadcza go sporadycznie tylko w fizjologiczny sposób, który nie pogarsza jakości życia. Jednak w przypadku osób chorych na chorobę refluksową, poziom zadowolenia z życia maleje wraz z narastającymi objawami i pojawiającymi się powikłaniami. Jak dietetyk ma poradzić sobie z tą chorobą w gabinecie? Co usunąć a co wprowadzić do diety, żeby poprawić stan zdrowia pacjenta? Jaka dieta jest najlepsza?
Źródło: zdjęcie, Autor Pixabay License
Zanim o diecie najpierw o przyczynach refluksu
Próbując dostosować dietę do potrzeb osoby chorej, na początku warto zwrócić uwagę na przyczyny, które prowadzą do wytwarzania nadmiaru kwasu solnego w żołądku. To on w dużej mierze jest odpowiedzialny za pojawienie się dokuczliwych objawów choroby refluksowej przełyku (GERD) np. zgagi. Jednym z powodów tej nadmiernej produkcji jest nieodpowiednia dieta.
Warto dodać, że kwas solny w żołądku w odpowiedniej ilości jest potrzebny do prawidłowego trawienia (wpływa na strukturę białek, ułatwiając ich rozkład przez enzymy trawienne). Ponadto niskie pH, które zawdzięczamy kwasowi solnemu, pomaga zniszczyć większość chorobotwórczych mikroorganizmów dostających się łącznie ze spożywanym pokarmem do przewodu pokarmowego.
Wiele osób nie zdając sobie sprawy z konsekwencji, jakie niesie ze sobą nieprzemyślane przyjmowanie leków zmniejszających ilość HCl, stosuje w nadmiarze leki dostępne bez recepty, nie konsultując tego z lekarzem. Powyższe może w konsekwencji zaburzać proces trawienia pokarmów oraz zmniejszać zdolności obronne organizmu.
Osoby niezmieniające swoich nawyków żywieniowych, stosujące jedynie farmakoterapię, często nie zastanawiają się co mogło wywołać u nich uciążliwe dolegliwości. Widząc efekty pozytywnego działania leków, szybko się do nich „przyzwyczajają”. Wyciszenie objawów tym samym nie motywuje do poszukiwania źródła problemu.
Warto dodać, że poświęcając więcej uwagi obserwacji organizmu po spożyciu określonych typów pokarmu, Pacjent jest w stanie zidentyfikować przyczynę i nauczyć się, jak dobierać produkty, aby nie nasilać/wywoływać u siebie niepożądanych symptomów GERD.
Żywienie w chorobie refluksowej przełyku – szczegółowe omówienie diety
Żywienie w chorobie refluksowej przełyku to element wchodzący w skład niefarmakologicznego postępowania, mającego na calu poprawę jakości życia chorego. Do zmiany nawyków żywieniowych zaliczymy:
- unikanie produktów, które mogą negatywnie wpływać na przebieg schorzenia,
- systematyczne spożywanie posiłków – częściej, a mniejsze objętościowo,
- wprowadzenie do jadłospisu produktów zalecanych, minimalizujących objawy,
- odpowiedni sposób spożywania pokarmów – jedzenie bez pośpiechu wraz z dokładnym rozdrabnianiem w jamie ustnej,
- wystrzeganie się leżenia tuż po spożytym posiłku,
- przyjmowanie ostatniego posiłku nie później niż około 2-3 godziny przed planowanym pójściem spać,
- eliminacje podjadania przed snem.
Dietą zalecaną w tej jednostce chorobowej jest dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.
Jak sama nazwa wskazuje opiera się ona na diecie łatwo strawnej, jednakże dodatkowo redukuje się w niej produkty, mogące wzmagać wydzielniczość żołądka (Tab. 1).
Jej założenia w odniesieniu do makroskładników, to: białko 16%, tłuszcze ok. 31,5% i węglowodany ok. 52,5% energetyczniści diety. Białko, zwłaszcza to pełnowartościowe, które znajdziemy w mleku, napojach mlecznych, mięsie, rybach czy jajach odgrywa ważną rolę w chorobie. Proteiny mają zdolność wiązania nadwyżki kwasu solnego. Jednakże nie zaleca się przekraczać dziennego spożycia mleka, czyli nie więcej niż 0,7 maksymalnie do 1 litra. Powyższe ograniczenie, wiąże się z jego dwojakim sposobem oddziaływania. Pierwotnie osłania i łagodzi śluzówkę żołądka, co jest działaniem korzystnym. Jednak w następnej kolejności, kiedy ulegnie absorpcji zawarty w nim wapń, indukuje produkcję gastryny, wpływając stymulująco na wydzielanie żołądkowe. Kolejnym elementem są tłuszcze, wpływające hamująco na produkcję HCl oraz spowalniające perystaltykę żołądka. W jadłospisie stosujemy tłuszcze łatwo strawne (śmietanka, masło) oraz tłuszcze roślinne. Redukujemy również błonnik pokarmowy, który możemy znaleźć w pieczywie pełnoziarnistym, grubych kaszach, owocach oraz warzywach, dlatego że przyczynia się on do drażnienia mechanicznego śluzówki żołądka oraz powstawania wzdęć.
W planie żywieniowym eliminujemy potrawy ciężko strawne, pikantne oraz powodujące wzdęcia, ale i takie, które wymagają długiego przeżuwania.
Żucie potęguje wydzielanie soków trawiennych, dlatego wskazane są posiłki o płynnej, papkowatej strukturze. Pożądaną techniką obróbki termicznej jest gotowanie na parze/w wodzie, ale również dozwolone jest duszenie bez obsmażania. Tłuszcze należy dodawać najlepiej do gotowych już dań. Zalecane są zupy przecierane, ewentualnie dozwolone jest podprawianie zup czy sosów za pomocą zawiesiny z mąki i mleka/śmietanki. Owoce i warzywa najlepiej spożywać w formie rozdrobnionej, a najkorzystniej gotowanej.
Tabela I Produkty zalecane, zalecane w umiarkowanych ilościach i przeciwwskazane w diecie łatwo strawnej z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego (opracowanie własne na podstawie [1])
| Produkty i potrawy | Zalecane | Zalecane w ilości umiarkowanej | Przeciwwskazane |
| Napoje | jogurt, mleko słodkie i zsiadłe nieprzekwaszone, słaba herbata i kawa zbożowa z mlekiem, napoje mleczno-owocowe/warzywne, soki, wody niegazowane | słaba herbata, herbata owocowa, soki owocowo-warzywne | mocna herbata, kakao, kawa naturalna, alkohol, napoje gazowane, kwaśne przetwory mleczne, maślanka |
| Pieczywo | pszenne, jasne, czerstwe, pieczywo półcukiernicze, drożdżowe, biszkopty | pieczywo cukiernicze | pieczywo świeże, razowe, żytnie, pszenne razowe, pieczywo chrupkie |
| Dodatki do pieczywa | masło, pasta z drobiu/cielęciny, twarożek, jajecznica na parze, jaja na miękko | miód, marmolada, margaryna, chude wędliny: polędwica, drobiowe, szynka, pasztet domowy, parówki cielęce | tłuste wędliny, salceson,
smalec, konserwy, kiszka, pasztetowa, jaja na twardo, pikantne sery dojrzewające |
| Zupy i sosy gorące | mleczne, rosół jarski, krupniki z dozwolonych kasz, owocowe rozcieńczone, warzywne z dozwolonych warzyw, ziemniaczana, przecierane, zaprawiane mąką i masłem, zawiesiną z mąki i śmietanki/ mleka, zaciągane żółtkiem, sosy łagodne: potrawkowy, ze słodką śmietanką-koperkowy, pietruszkowy, pomidorowy, owocowe | chudy rosół z cielęciny, owocowe nie rozcieńczone, na esencjonalnych wywarach jarzynowych | tłuste na wywarach: kostnych, mięsnych, grzybowych, zasmażane, pikantne, z kwaśną śmietaną, z warzyw kapustnych, roślin strączkowych, porowa, cebulowa, rosoły, sosy ostre, zasmażane: cebulowy, grzybowy, chrzanowy, musztardowy |
| Dodatki do zup | ziemniaki pure, kluski, kluski biszkoptowe/francuskie, lane ciasto, makaron nitki, ryż, kasza jęczmienna, kasza manna, grzanki, bułka | groszek ptysiowy, ziemniaki w całości | nasiona roślin strączkowych, grube kasze, kluski kładzione, makarony zarabiane na stolnicy |
| Mięso, podroby, drób, ryby | chude: cielęcina, indyk, królik, kurczak, chude ryby: dorsz, szczupak, sola, flądra, płastuga, morszczuk, okoń, mintaj, sandacz, lin, pstrąg, potrawy gotowane: budynie, pulpety, potrawki | płuca, ozorki, serca, konina, wołowina, kura, ryby: młody karp, sardynka, makrela, leszcz, potrawy pieczone z masy mielonej w pergaminie lub folii, duszone bez obsmażania | tłuste gatunki: baranina, wieprzowina, kaczki, gęsi, dziczyzna, tłuste ryby: węgorz, tołpyga, łosoś, pikling, troć, sum, nototenia, halibut, szproty, potrawy wędzone, pieczone, smażone, marynowane |
| Potrawy półmięsne i bezmięsne |
leniwe pierogi, kluski biszkoptowe/francuskie, budynie z drobnych kasz, warzyw, risotto, makaron nitki z mięsem | kluski z sera oraz ziemniaków, zapiekanki z kasz, mięsa i warzyw | potrawy smażone na tłuszczu np.: krokiety, bliny, placki ziemniaczane, kotlety, bigos, fasolka po bretońsku |
| Tłuszcze | oleje: rzepakowy, sojowy, kukurydziany, słonecznikowy, oliwa z oliwek, śmietanka i masło dodawane na surowo | niezbyt kwaśna śmietana, margaryny miękkie | kwaśna śmietana, łój, smalec, boczek, słonina, margaryny twarde |
| Warzywa | młode, soczyste, gotowane: kabaczki, marchew, buraki, szparagi, skorzonera, dynia, szpinak, w formie pure, oprószone mąką z „wody”, z masłem | pomidory bez skóry, kalafior, seler, brokuły, groszek zielony, fasolka szparagowa, sałata zielona, w okresie remisji choroby drobno starte surówki, np. z marchewki | warzywa marynowane, zasmażane, solone, suche nasiona roślin strączkowych, warzywa kapustne, pory, cebula, czosnek, ogórki, rzepa, brukiew, kalarepa, rzodkiewka, rabarbar, szczaw, grzyby, sałatki z majonezem i musztardą |
| Ziemniaki | w postaci pure, gotowane | pieczone | smażone z tłuszczem np.: frytki |
| Owoce | soczyste, dojrzałe, nie kwaśne, pozbawione skórki i pestek, w okresie zaostrzenia choroby w postaci przecierów gotowanych, brzoskwinie, owoce jagodowe, morele, winogrona, banany, cytrusowe, jabłka gotowane, pieczone, w postaci rozcieńczonych soków, najlepiej mlekiem | w okresie remisji choroby surowe przeciery z owoców wymienionych obok, owoce rozdrobnione | owoce suszone i marynowane, czereśnie, orzechy, gruszki, śliwki, agrest, kawon, wiśnie |
| Desery | z dozwolonych owoców: kompoty, kisiele, budynie i kisiele mleczne, przetarte, galaretki, desery mało słodzone mus z pieczonego jabłka | kremy | desery z używkami, z dużą ilością cukru, torty, orzechami, kakao, chałwa, ciasta z proszkiem spulchniającym, batony |
| Przyprawy | cynamon , cukier, zielona pietruszka, wanilia, koper, sok z cytryny, |
melisa, sól | liść laurowy, pieprz, ziele angielskie, papryka ostra, musztarda, chrzan, kostki bulionowe, maggi, ocet |
Tabela produktów zalecanych i przeciwwskazanych jest długa, nie wszystko zawsze będziemy pamiętać, zwłaszcza to, czego w diecie pacjenta nie powinniśmy umieszczać. Z tego powodu możemy skorzystać z funkcjonalności, którą znajdziemy w programie dla dietetyków Aliant. W karcie pacjenta istnieje możliwość oznaczenia chorób pacjentów, łącznie 40 jednostek chorobowych. Po wybraniu choroby, w programie Aliant oznaczą się produkty i potrawy zawierające produkty, które nie są wskazane w danej jednostce chorobowej, np. w refluksie żołądkowo-jelitowym.
Zdjęcie nr 1. Możliwość oznaczenia refluksu żołądkowo – przełykowego w karcie Pacjenta w programie dla dietetyków Aliant Kalkulator Dietetyczny.
Jest to duże ułatwienie podczas układania diety w programie do układania diet. Z jednej strony mamy gotowe ułatwienia w programie dla dietetyków Aliant, a z drugiej warto też orientować się jakie produkty i dlaczego nie są wskazane, a jakie warto szczególnie do diety włączyć, co przedstawię w drugiej części artykułu, który ukaże się już niebawem.
Źródła:
- Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2014.
- Fox M, Barr C, Nolan S, Lomer M, Anggiansah A, Wong T. The Effects of Dietary Fat and Calorie Density on Esophageal Acid Exposure and Reflux Symptoms. Clinical Gastroenterology anf Hepatology 2007; 5, 4: 439–444.
- Wu KL, Kuo CM, Yao CC, Tai WC, Chuah SK, Lim CS, Chiu YC. The effect of dietary carbohydrate on gastroesophageal reflux disease. Journal of the Formosan Medical Association 2017; 20: 1-6.
- Riegler M, Kristo I, Asari R, Rieder E, Schoppmann SF. Dietary sugar and Barrett’s esophagus. Eur Surg. 2017; 49, 6: 279-281.
- Keshteli AH, Shaabani P, Tabibian SR, Saneei P, Esmaillzadeh A, Adibi P. The relationship between fruit and vegetable intake with gastroesophageal reflux disease in Iranian adults. J Res Med Sci 2017; 22: 125.
Autor: Klaudia Ułamek
Dietetyk kliniczny ze specjalnością psychodietetyki oraz certyfikowany dietetyk „Przyjazny Insulinoopornym”. Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego. Autorka konta: dietetyk.ulamek na Facebooku oraz Instagramie. Prowadzi konsultacje dietetyczne. Kontakt: dietetyk.u@gmail.com. Zainteresowania to dietoterapia w chorobach układu pokarmowego, np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba refluksowa przełyku.