Każdy z nas na pewno niejednokrotnie w życiu doświadczył odczucia, jakim jest stres, ale czy zdajemy sobie sprawę z tego czym jest stres?
Istnieją trzy definicje stresu, które różnicują go jako;
- bodziec – w naszym otoczeniu występują sytuacje mające zdolność do wywoływania emocji;
- reakcja – może być to reakcja fizjologiczna jak i psychologiczna;
- proces – zależność między jednostką, a otoczeniem;
Terminologia medyczna określa stres jako zaburzenie homeostazy organizmu, które jest spowodowane różnymi czynnikami: np. fizjologicznymi, umysłowymi, anatomicznymi czy fizycznymi.
Stres kojarzy nam się przede wszystkim ze stresem psychologicznym i niewiele osób zdaje sobie sprawę, że źródłem stresu dla naszego organizmu może być np. przyjmowanie leków, alergie, ograniczenie dostępu do świeżego pożywienia, brak snu, intensywny trening czy np. otaczający nas hałasem. Tak szeroka gama czynników które mogą być stresorami pokazuje, że reakcja stresowa jest nieswoista.
Czy to znaczy, że stres zawsze jest czynnikiem wyniszczającym dla naszego organizmu?
Oczywiście, że nie. Jedynie ten o charakterze przewlekłym może prowadzić do wyczerpania organizmu, a w niektórych przypadkach nawet do śmierci. Hans Selye (lekarz, który wprowadził pojęcie stresu) wyróżnia trzy fazy stresu, z czego pierwsza i druga dotyczą podejmowania przez organizm obrony przed czynnikiem stresowym oraz nauki jak sobie z takim stresorem radzić, bez nadmiernych zaburzeń dla organizmu. Przejście do ostatniej, trzeciej fazy stresu oznacza właśnie wyżej wspomniane wyczerpanie organizmu.
Jak wygląda biologia stresu?
W reakcji stresowej bierze udział współczulny układ nerwowy (pobudzający) oraz oś podwzgórze- przysadka- nadnercza. Układ współczulny jest aktywowany jako pierwszy i odpowiedzialny jest za wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny, które mobilizują organizm do podjęcia aktywności w postaci walki lub ucieczki. Katecholaminy te oddziałują na cały organizm, co daje efekty w postaci np. przyspieszenia tętna, zmniejszenie motoryki przewodu pokarmowego czy np. nadmiernego pocenia się.
Wyżej wspomniana oś aktywuje się po dłuższym czasie (minuty lub godziny) i jest odpowiedzialna za wydzielanie hormonów stresu u m.in kortyzolu, który może działać negatywnie np. na układ odpornościowy.
Uwolnione przez osie stresu neuroprzekaźniki i hormony inicjują więc odpowiedź na poziomie narządów, tkanek i komórek.
Kiedy można powiedzieć, że stres jest przewlekły?
Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi w postaci konkretnej daty lub czasu, po którym określamy stres jako zjawisko przewlekłe. Gdy organizmowi brakuje fazy regeneracji, przestaje być zdolny do syntezy odpowiedniej neuroprzekaźników i hormonów co może powodować np. wypalenie zawodowe, zaburzenia snu czy stany depresyjne.
Jakie są konsekwencje przewlekłego stresu?
Konsekwencje mogą odnosić się do zdrowia psychicznego jak i fizycznego i objawiać się np. jako: depresja, zaburzenia snu, zaburzenia jedzenia, zespoły neurodegeneracyjne, wypalenie zawodowe, otyłość, opryszczka, trądzik, cukrzyca typu 2, kołatanie serca, wrzody żołądka, choroby sercowe naczyniowe czy nawet nowotwory.
Co robić, jeśli te objawy dotyczą Twoich pacjentów?
Na rynku pojawiają się badania następujących neuroprzekaźników i hormonów związanych ze stresem takich jak m.in. dopamina, noradrenalina, kortyzol czy DHEA. Poniższa grafika przedstawia jakie substancje zostają uwolnione w odpowiedzi na działanie czynnika stresogennego oraz jak wygląda naturalna reakcja organizmu na stres.
Jak wyżej wspomniałam, przewlekły stres może powodować zaburzenia w syntezie neuroprzekaźników i hormonów i powodować wiele różnych dolegliwości i konsekwencji zdrowotnych.
Poniżej przedstawiam przykładowy wynik badania StressPrint oferowanego przez Cambridge Diagnostics Polska, gdzie można zobaczyć, jak wyglądają poziomy parametrów takich jak:
- Serotonina – przekaźnik nastroju/hormon szczęścia
- Dopamina – zwiększa koncentrację i motywację
- Noradrenalina – kontroluje sprawność umysłową
- Adrenalina – hormon wydolności i stresu
- GABA- naturalny środek uspokajający organizmu
- Glutaminian – naturalna substancja pobudzająca
- DHEA – hormon młodości
- Kortyzol – hormon aktywności i stresu
Po otrzymaniu wyniku badania jesteśmy w stanie odpowiednim żywieniem i suplementacją, wspomóc równowagę neurohormonalną naszego pacjenta.
Źródła:
- Heszen, Sęk (2007): Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN;
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Stres;
- Waszkowska M. i wsp.: Miejsce pracy na miarę oczekiwań. Poradnik dla pracowników socjalnych. Instytut medycyny i pracy im. Prof. J. Nofera
Autor: Joanna Łukasiak-Chełstowska
mgr Joanna Łukasiak-Chełstowska – absolwentka studiów licencjackich i magisterskich Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, dietetyk w zespole Poradni Nietolerancji Pokarmowej Cambridge Diagnostics, w której prowadzi konsultacje dotyczące interpretacji wyników badań w kierunku pokarmowo-specyficznych IgG oraz prowadzenia diety eliminacyjnej. W firmie zajmuje również stanowisko Product Menagera kalkulatora dietetycznego Aliant, prowadzi internetowe szkolenia dla specjalistów dotyczące obsługi tego programu. W 2014 roku uzyskała uprawienia trenera personalnego, jej praca magisterska poruszała wątek żywienia i suplementacji wśród trenerów personalnych właśnie z uwagi na wykonywany zawód oraz zamiłowanie do treningu siłowego oraz crossfit.