Kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w wieku poniemowlęcym

Pierwszym i najważniejszym etapem kształtowania nawyków żywieniowych dzieci jest okres pierwszych 3 lat życia. W tym czasie dziecko kształtuje  preferencje smakowe i wybory żywieniowe. Po 3 roku życia trudno już takie preferencje zmienić. Dlatego tak istotne jest, aby jak najlepiej ukształtować je w pierwszych 3 latach życia. W tym okresie jest istotna edukacja rodziców w tym zakresie, gdyż wiele zależy od rodziców i otoczenia dziecka.

Źródło: Autor, Zdjęcie, Licencja

Istnieją czynniki, które mają kluczowe znaczenie, jeśli chodzi o kształtowanie prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci w wieku poniemowlęcym. Możemy do nich zaliczyć takie składowe, jak:

• dieta mamy w okresie ciąży i laktacji,
• sposób karmienia dziecka w wieku niemowlęcym,
• wpływ rodziców na kształtowanie wyborów żywieniowych dzieci,
• styl życia i środowisko, którym otoczone jest dziecko,
• pojawienie się neofobii żywieniowej.

Kształtowanie preferencji smakowych w wieku poniemowlęcym

Preferencja smaku słodkiego i prawdopodobnie słonego jest wrodzona. Dlatego dzieci szybciej akceptują te smaki niż kwaśny i gorzki. Smak gorzki jest z wyboru odrzucany przez dzieci. Występuje on w wielu warzywach, dlatego dzieci często warzywa odrzucają.

Wpływ na preferencje dziecka ma również to, co mama jadła w czasie ciąży. Ze względu na kontakt dziecka z wodami płodowymi, których smak może zależeć od tego, co mama je. Z tego powodu zaleca się kobietom w ciąży urozmaiconą dietę. Taka dieta nie tylko przyczynia się do prawidłowego rozwoju dziecka w łonie matki, ale również sprzyja różnicowaniu preferencji smakowych dziecka w późniejszych latach życia.

Co ciekawe, z przeglądu literatury wynika, że dzieci karmione mlekiem matki chętniej i łatwiej akceptują wprowadzanie nowych pokarmów, niż dzieci karmione mlekiem modyfikowanym. Wynika to ze zmienności i zróżnicowanego smaku mleka kobiecego. Z kolei inne badania naukowe wykazały, że im dłużej trwało karmienie naturalne, tym większe było zróżnicowanie diety dziecka.

Wpływ środowiska rodzinnego i modelowanie, jako najlepsza z praktyk

Świadomość występowania i zrozumienie czynników, które kształtują preferencje żywieniowe w okresie poniemowlęcym, jest kluczowa w budowaniu strategii mającej na celu poprawę diety dzieci. Dlatego kolejną ważną rzeczą jest wpływ środowiska rodzinnego. Jak podkreślają eksperci, badania naukowe pokazują, że praktyki rodzicielskie oraz styl życia rodziców, a przede wszystkim ich nawyki żywieniowe, istotnie determinują zwyczaje żywieniowe dzieci już w wieku poniemowlęcym.

Co więcej, modelowanie (swobodne obserwowanie rodziców) jest jedną z najbardziej skutecznych praktyk. Jak się okazuje, to, że rodzice zjedli jakiś produkt, może bardziej zachęcić dziecko do jego zjedzenia niż samo werbalne zachęcanie. Modelowanie obejmuje również postawy oraz przekonania rodziców i opiekunów związane z żywieniem.

Strategie dotyczące poprawy nawyków żywieniowych dzieci powinny obejmować  również pracę nad nawykami  żywieniowymi rodziców i opiekunów. Jeśli rodzice nie prowadzą zdrowego stylu życia, do jakiego zachęcają dziecko, nie będzie to miało efektów. Kontrola diety dziecka bez modelowania prawidłowych nawyków u rodziców nie jest skuteczna. Podobnie presja i zmuszanie do jedzenia. Dzieci, które są nakłanianie do jedzenia, pomimo sygnałów, że już nie są głodne, w efekcie demonstrują gorsze nawyki żywieniowe.

Z jednej strony dzieci sięgają po te pokarmy, które preferują. Z drugiej strony pozostałe wybory żywieniowe dzieci zależą od tego, ile razy dziecko miało styczność z daną żywnością oraz jak daną żywność dziecko kojarzy — pozytywnie czy negatywnie. Liczba ekspozycji na nowy pokarm nie jest bez znaczenia. Im częściej dziecko będzie miało styczność z jakąś żywnością, tym chętniej ją w końcu zaakceptuje. Nie ustalono jednak liczby ekspozycji na nowy pokarm, która byłaby wystarczająca do jego zaakceptowania. Jest co cecha zmienna, która zależy od: rodzaju pokarmu, poprzednich doświadczeń smakowych i waha się od kilku do kilkunastu prób. Akceptacja pokarmów ma związek również z doświadczeniami wzrokowymi, smakowymi, węchowymi czy dotykowymi.

Nauka głodu i sytości

Podkreśla się niezmiennie, że rodzic decyduje co i kiedy dziecko zje, a dziecko decyduje, ile zje. Taka praktyka pozwala nauczyć dziecko oznak głodu i sytości. Narzucanie dziecku ilości pokarmu i przekarmianie psuje naturalne mechanizmy i powoduje przejadanie się dziecka i w konsekwencji otyłość. Nie należy ponadto nagradzać spożycia niepreferowanych produktów, preferowanymi, np. deser za zjedzenie warzyw czy obiadu. Nie należy też ograniczać dostępu do produktów powszechnie uznawanych za niezdrowe, gdyż w sytuacji ograniczeń, pierwsze co dziecko zrobi, mając dostęp do zakazanych na co dzień pokarmów, wybierze je przy każdej możliwej okazji.

Styl życia a nawyki żywieniowe dzieci

Dzieci między 1 a 3 rokiem życia lubią poznawać świat i są ciekawe. Ich rozwój motoryczny, społeczny i poznawczy ma fundamentalne znaczenie dla kształtowania wyborów żywieniowych. Dlatego styl życia dziecka uwarunkowany jego otoczeniem jest powiązany ze wdrażaniem zasad zdrowego żywienia. Należy stwarzać dziecku możliwość swobodnej zabawy i ruchu a minimalizować siedzący tryb życia. Budowanie zwyczaju aktywnego spędzania czasu już od najmłodszych lat zmniejsza ryzyko nadwagi i otyłości również w późniejszym czasie. Jak wykazały badania, czas spędzony przed telewizorem > 2h/dzień u dzieci 1-5 lat sprzyjał przyjmowaniu przez dzieci większej ilości energii pochodzącej z produktów o wysokiej zawartości tłuszczu i cukru, w porównaniu z dziećmi, które spędzały < 2 godz./dzień na oglądaniu telewizji.

W kształtowaniu prawidłowych nawyków duże znaczenie ma również sen. Okazuje się, że osoby śpiące krótko mają 2-krotnie większe ryzyko nadwagi i otyłości w porównaniu z osobami śpiącymi dłużej. Amerykańska Akademia Medycyny Snu przygotowała określone rekomendacje. Patrz Tabela 1.

Tabela 1. Zalecana długość snu dla dzieci i młodzieży wg AASM.

Aby zadbać o prawidłowy sen dziecka, warto pamiętać o:

• zapewnieniu stałych pór snu;
• wyciszeniu i zaciemnieniu sypialni podczas snu dziecka;

Neofobia żywieniowa

Jest to niechęć do przyjmowania nowych produktów i potraw. Przypada na okres 2-5 lat życia dziecka. Jest uwarunkowana ewolucyjnie i genetycznie. Jest naturalnym i przejściowym etapem życia dziecka. Chociaż odgrywa istotną rolę w kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych, może prowadzić do niedoborów składników mineralnych, witamin i błonnika pokarmowego.

Istotną rolę ma tutaj kształtowanie nawyków żywieniowych dziecka do 2 roku życia, kiedy to dziecko chętnie próbuje nowych pokarmów. Im bardziej urozmaicone żywienie dziecka do 2 roku życia, tym większa szansa na łatwiejsze przejście przez okres neofobii żywieniowej. Ponadto w przełamywaniu lęku przed nowymi pokarmami pomocne mogą być:

• ekspozycja wzrokowa, węchowa, dotykowa i smakowa,
• stałe pory posiłków,
• regularne odstępy w ich proponowaniu,
• modelowanie zachowań żywieniowych.

Ponad to w przełamywaniu lęku przed nowymi pokarmami pomocne mogą być:

• ekspozycja wzrokowa, węchowa, dotykowa i smakowa,
• stałe pory posiłków,
• regularne odstępy w ich proponowaniu,
• modelowanie zachowań żywieniowych.

Podsumowując, nie ma uniwersalnego sposobu na wszystkie dzieci, aby jadły chętnie i wszystko. Jednakże duże znaczenie, zarówno w powstawaniu problemów żywieniowych, jak i ich zapobieganiu ma wpływ rodziców i środowiska, w którym dzieci żyją. Rodzice chcą jak najlepiej dla swoich dzieci i tylko niewiedza może powodować, że nieświadomie popełniają błędy, które w efekcie mogą prowadzić do niechcianych kłopotów. Jednakże zawsze mogą liczyć na pomoc specjalistów żywienia, którzy potrafią zidentyfikować problem i pomóc w jego rozwiązaniu.

Warto zatem prowadzić edukację żywieniową zarówno dla obecnych, jak i przyszłych rodziców, gdyż jak zapewne możesz zaobserwować w najbliższym otoczeniu, potrzeba edukacji jest ogromna. Wiele osób zdaje się jedynie na intuicję i doświadczenie innych osób, co nie zawsze się sprawdza w 100%. Warto zachęcać przyszłych rodziców do poszerzania ich wiedzy.

Źródła:

• Halina Weker, Mariola Friedrich, Katarzyna Zabłocka-Słowińska, Joanna Sadowska, Jadwiga Hamułka, Anna Długosz, Jadwiga Charzewska, Jarosław Walkowiak, Piotr Socha, Stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk w sprawie zasad żywienia dzieci w wieku 1-3 lat., STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA, 2022, T. 19.
• Manios Y, Kondaki K, Kourlaba G i wsp. Television viewing and food habits in toddlers and preschoolers in Greece: The GENESIS study. European Journal of Pediatrica 2009;168:801-808.
• Paruthi S. i wsp., Recommended Amount of Sleep for Pediatric Populations: A Consensus Statement of the American Academy of Sleep Medicine, Journal of Clinical Sleep Medicine, Vol. 12, No. 6, 785-786, 2016.