Wpływ stresu na funkcjonowanie układu odpornościowego

Stres jest nieodłącznym elementem naszego życia. I warto zaznaczyć, że stres to nie tylko emocje, choć przede wszystkim to one jako pierwsze przychodzą nam na myśl. Zła dieta, brak ruchu, brak snu, zbyt intensywny wysiłek fizyczny, używki, hałas, zanieczyszczenie środowiska – to także stres dla organizmu. Jaki jest wpływ stresu na działanie naszego układu odpornościowego?

Autor, Zdjęcie, Pixabay License

Nasz układ odpornościowy nie działa samodzielnie, jest powiązany z układem nerwowym i hormonalnym. 

Co się dzieje podczas stresu krótkotrwałego i długotrwałego ?

W reakcji stresowej biorą udział układ współczulny oraz oś podwzgórze-przysadka-nadnercza, tzw. oś HPA. Układ współczulny zostaje aktywowany natychmiast po zadziałaniu stresora. To z kolei prowadzi do pobudzenia nadnerczy do produkcji katecholamin, a więc adrenaliny i noradrenaliny. Organizm szykuje się do walki lub ucieczki.

Oś HPA zostaje aktywowana dopiero po jakimś czasie. Co powoduje rozpoczęcie wydzielania przez podwzgórze kortykoliberyny, pobudzającej przysadkę do wydzielania kortykotropiny. Kortykotropina z kolei stymuluje korę nadnerczy do produkcji kortyzolu, tzw. hormonu stresu.  Aktywacja osi HPA może być indukowana także przez inne stresory, jak: zbyt mała ilość snu, ból, głodzenie, odwodnienie, czy stan zapalny.  Kortyzol zwykle ma właściwości przeciwzapalne i immunosupresyjne, jednak przewlekła hiperkortyzolemia wzmaga syntezę cytokin prozapalnych.

Okazuje się, że krótkotrwały stres może działać pobudzająco na układ odpornościowy.

Taki stres występujący choćby podczas ćwiczeń fizycznych bywa korzystny ponieważ wzmaga reakcje odpornościowe z udziałem makrofagów i neutrofili pochłaniających bakterie.

Sytuacja wygląda zupełnie inaczej, gdy aktywacja części współczulnej autonomicznego układu nerwowego ulega przedłużeniu. Pod jego wpływem rdzeń i kora nadnerczy zaczynają pracować na pełnych obrotach. Zaś nadmierna produkcja katecholamin oraz glikokortykoidów (kortyzol) powoduje zaburzenia w działaniu układu immunologicznego. Immunosupresja, czyli osłabienie bądź zahamowanie reakcji immunologicznych i chociażby mniejsza liczba leukocytów, będąca wynikiem działania kortyzolu. Doprowadza do tego, że organizm nie jest w stanie skutecznie zwalczać patogenów. Przewlekły stres może zatem przyczynić się do zwiększenia podatności organizmu na różne czynniki chorobotwórcze. A także zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia chorób infekcyjnych, autoimmunologicznych oraz nawet nowotworowych.

Stres i komórki NK.

Komórki NK (natural killers) są pierwszą linią obrony w zakażeniach wirusowych, ale odgrywają również ważną rolę w obronie prze­ciwnowotworowej. Zmniejszenie aktywności komórek NK może nastąpić pod wpływem silnego stresu, np. po śmierci członka rodziny, ale taką sytuację także obserwuje się u pacjentów z ciężką depresją.  Tak więc mała aktywność komórek NK we krwi wiąże się z wyższym ryzykiem zachorowania na różne schorzenia. Przykładowo stres i co się z tym wiąże niedobór komórek NK może prowadzić chociażby do nawracających zakażeń wirusem opryszczki.

Podsumowując, wpływ stresu na sprawność układu odpornościowego zależy od czasu trwania, rodzaju i natężenia czynnika stresogennego oraz indywidualnej zdolności do radzenia sobie ze stresem. Łagodny, krótkotrwały stres zazwyczaj działa stymulująco, natomiast silny i długotrwały będzie upośledzać czynność mechanizmów odpornościowych.

SPOSOBY RADZENIA SOBIE ZE STRESEM. Kilka propozycji.

• Oddech. Wszechobecny stres odbiera nam prawidłowy oddech. Gdy jesteś zmartwiony lub zaniepokojony, zwykle oddychasz płytko. Ćwiczenie oddechowe pomagają w regulacji funkcji serca, układu nerwowego i oddechowego. Dzięki wolnemu, wydłużonemu wydechowi zostaje pobudzony układ przywspółczulny, działając uspokajająco na organizm. Podstawową zasadą prawidłowego oddychania jest wydech dłuższy od wdechu. Jak zatem ćwiczyć głębokie, spokojne oddychanie? Weź głęboki wdech przez nos przez 2 sekundy, wstrzymaj oddech na 4 sekund, powoli wypuszczaj powietrze przez nos przez kolejne 4 sekundy. Ćwicz rano i wieczorem i najlepiej kiedy czujesz lęk, czy niepokój i w sytuacji panicznego lęku.
• Odżywiaj się dobrze. Wiele badań pokazuje, że dieta śródziemnomorska ma pozytywny wpływ na zdrowie i odporność na stres. Dieta śródziemnomorska wiąże się ze zmniejszeniem procesów zapalnych, natomiast dieta, w której dominują tzw. zachodnie wzorce żywieniowe, jest uznawana za prozapalną, związaną ze wzrostem stężenia markerów stanu zapalnego, takich jak interleukina-6 i białko C-reaktywne. U osób odżywiających się według diety zachodniej stwierdzono mniejszą objętość lewego hipokampu w porównaniu z osobami, które odżywiały się właściwie. Badania dotyczące korzystnego wpływu na zdrowie człowieka odnosi się do zmodyfikowanej diety śródziemnomorskiej (ModiMedDiet), która jest tak naprawdę dietą przeciwzapalną, skutecznie zmniejszającą ryzyko zaburzeń psychicznych i wspomagającą leczenie skutków długotrwałego stresu.
• Sen: Brak wypoczynku nocnego uniemożliwia regenerację organizmu, co zwiększa ryzyko zapadalności na infekcje. Podczas głębokiego snu wzrasta liczba limfocytów w organizmie, a mózg oczyszcza się ze szkodliwych związków chemicznych. Melatonina, hormon wytwarzany podczas snu,  stymuluje komórki odpornościowe do działania. Ponadto, hormon ten jest także silnym antyoksydantem, dzięki czemu „wymiata” z organizmu wolne rodniki, będące przyczyną powstawania wielu chorób.
• Ćwicz! Regularna aktywność fizyczna to lepsza odporność. Zwiększa się liczba i aktywność leukocytów, w tym komórek NK i limfocytów T. Ruch zmniejsza też wydzielanie kortyzolu – czyli hormonu stresu, a uwalnia endorfiny – hormony szczęścia. Regularne ćwiczenia fizyczne redukują odczuwany stres oraz stymulują neuroplastyczność mózgu.

Bibliografia:

• Rolińska A., Furmaga J., Czyżewski W., Wpływ stresu na układ odpornościowy w przebiegu choroby nowotworowej z perspektywy biomedycznej. Psychoonkologia 2017, 21 (2): 58–65
• Dymarska E., Czynniki modulujące układ immunologiczny człowieka. Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy nr 19 (2)/2016
• Lutz W., Tarkowski M., Dudek B., PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA. NOWE SPOJRZENIENA FUNKCJONOWANIE UK£ADU ODPORNOŒCIOWEGO. Medycyna Pracy, 2001; 52; 3; 203 — 209