Dieta przy pracy zmianowej – na co zwrócić uwagę?

Praca zmianowa jest często praktykowaną formą w różnych branżach. Ponadto jest w wielu przypadkach nieunikniona i związana bezpośrednio ze specyfiką zawodu. Jak powinna wyglądać dieta przy pracy zmianowej? Z pewnością jest to nie lada wyzwanie nie tylko dla pracującego, ale też dla dietetyka. W tym artykule zebrałam podstawowe informacje, które warto wiedzieć na temat pracy zmianowej oraz wskazówki, jak pracować z takim pacjentem.

Źródło: Autor, Zdjęcie, Licencja

Praca zmianowa a rytm okołodobowy

Co ciekawe, w Polsce wg badań Eurostatu, w 2015 roku wykonywanie pracy zmianowej deklarowało 30% populacji czynnej zawodowo. Z kolei wiele z tych osób ma bardzo stresującą pracę, a znacząca część zajęć wymaga skupienia i uwagi.

Niestety nie da się zaplanować najlepszego rozkładu zmian. Praca zmianowa zawsze wiąże się ze stresem i zakłóceniami przebiegu rytmów okołodobowych. Co więcej poszukiwanie najlepszego rozkładu pracy zmianowej to dążenie do kompromisu między skutkami wynikającymi ze stresu i niewłaściwymi fazami rytmów biologicznych. Dodatkowo odwrócenie porządku dnia i nocy może prowadzić do długu czasowego ‘ang. jet lag’.

Objawy towarzyszące zespołowi długu czasowego:

• rozdrażnienie, zmieszanie
• zaburzenia snu
• obniżenie siły mięśniowej
• zaburzenia perystaltyki jelitowej
• pogorszenie koordynacji wzrokowo-ruchowej
• zaburzenia poczucia odległości i upływu czasu

Skutki pracy zmianowej

Będą one istotne dla dietetyków w kontakcie z pacjentem oraz pomogą obrać kierunek wywiadu dietetycznego.

SOCJOLOGICZNE	BIOLOGICZNE	ZDROWOTNE
mniejsze zaangażowanie w życie społeczne i polityczne ograniczone możliwości aktywności pozazawodowej i towarzyskiej negatywny wpływ na życie rodzinne	wykonywanie pracy umysłowej w niekorzystnych fazach rytmu okołodobowego niezgodność faz rytmów czynności fizjologicznych (trawienia i rytmów przewodu pokarmowego, nietypowe pory przyjmowania posiłków) niepełnowartościowy sen	braku satysfakcji zawodowej objaw „wypalania się” depresja, nerwica, stany lękowe, lekomania zaburzenia snu zwiększona częstość występowania chorób sercowo-naczyniowych, w tym choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego schorzenia układu pokarmowego (bóle nadbrzusza, zgaga, zaburzenia perystaltyki jelitowej, choroba wrzodowa)

Warto zwrócić również uwagę na czynniki negatywnie wpływające na tolerowanie i powodzenie pracy zmianowej:

• wiek powyżej 50. roku życia
• wykonywanie pracy zmianowej poza stałą pracą dzienną
• intensywne i pracochłonne zajęcia domowe
• chronotyp poranny (skowronek)
• skłonność do zaburzeń snu
• osobowość neurotyczna (introwersja)
• choroby psychiczne
• alkoholizm i narkomania
• przebyte i trwające schorzenia przewodu pokarmowego
• padaczka
• cukrzyca
• choroby układu krążenia
• alergie

Praca zmianowa niesie wiele wyzwań, nie tylko dla pracującego, ale również dla specjalistów z dziedziny ochrony zdrowia. Nie ma złotej reguły, jak powinna wyglądać dieta przy pracy zmianowej. Z pewnością każdy sposób żywienia powinien być dostosowany indywidualnie do stanu zdrowia i preferencji pacjenta. Dodatowo warto pamiętać, że zmianowo pracują osoby borykające się z różnymi chorobami i dolegliwościami, nie tylko będącymi skutkami specyficznej pracy.

Jedzenie i picie dla dobrego samopoczucia

Bez wątpienia jest to ważne hasło, które może nam przyświecać w pracy dietetycznej.

• kluczowe znaczenie ma zrównoważona dieta
• małe, lekkostrawne posiłki zapobiegają spadkowi wydajności i mniej obciążają przewód pokarmowy, niż obfite i ciężkostrawne
• ważne jest spożycie pokarmów bogatych w błonnik wraz z odpowiednim nawodnieniem, co pomaga zapobiegać zaparciom i problemom z trawieniem

Wiele pomysłów na szybki, zdrowy posiłek znajdziesz w programie Aliant w Centrum Wymiany Potraw. Na przykład możesz zaproponować pacjentowi:

• Jogurt z owocami
• Musli z owocami i orzechami
• Kanapkę z bułką pełnoziarnistą
• Sałatkę z nasionami roślin strączkowych i orzechami
• Odpowiednio zbilansowane, gotowe dania z dobrym składem

Dieta przy pracy zmianowej – jak powinna wyglądać w zależności od rodzaju zmiany?

Poranna zmiana

• Ważne jest zbilansowane śniadanie.
• Następnie, jeśli przerwa między śniadaniem a obiadem jest bardzo długa, warto zaplanować przekąskę pomiędzy.
• Obiad przekładaj na popołudnie tylko w wyjątkowych przypadkach.
• Z kolei kolację zaplanuj o zwykłej porze.
• Pamiętaj, aby uwzględnić osobiste upodobania  i sytuację osoby, z którą współpracujesz.

Popołudniowa zmiana

• Tutaj prawdopodobnie uda się spożyć śniadanie i obiad o zwykłej porze. Można jednak zmodyfikować plan śniadania według osobistych preferencji.
• Dodatkowo warto zaplanować przekąskę podczas pracy, aby zwiększyć zdolność koncentracji podczas zmiany.
• Z kolei kolacja będzie o zwykłej porze.

Nocna zmiana

• Przed jej rozpoczęciem warto zaplanować posiłek, aby uniknąć obniżenia wydajności podczas pracy.
• Warto zaplanować lekką przekąskę około północy.
• Jedzenie na zmianie nocnej powinno być lekkie i łatwostrawne, z uwagi na to, że przewód pokarmowy z reguły w nocy odpoczywa i nie jest przygotowany do przetwarzania dużych ilości trudnego do strawienia pożywienia.
• Sprawdzą się warzywne zupy, kanapki czy wrapy.
• Porcje nie powinny być bardzo duże.
• W drugiej połowie nocy korzystne jest, aby nie jeść nic lub tylko małą przekąskę.
• Po nocnej zmianie ważne jest zjedzenie śniadania, które pomaga uniknąć napadów głodu podczas późniejszego snu.

Dieta przy pracy zmianowej – nad czym warto pracować:

1. Ustal z pacjentem codzienny rytm posiłków.
2. Zachęć do spożywania chociaż jednego posiłku w towarzystwie innych osób, co sprzyja komunikacji społecznej.
3. Zaproponuj proste rozwiązania na przekąski, w postaci warzyw i owoców, zamiast wersji o dużej zawartości tłuszczu i cukru.
4. Wkomponuj w dietę warzywa, rośliny strączkowe, orzechy i produkty pełnoziarniste.
5. Zachęć do nawadniania (min. 1,5 l płynów, chyba że praca jest ciężka fizycznie i odbywa się w wysokich temperaturach, wówczas spożywanych płynów powinno być więcej).
6. Jeśli osoba nie ma dostępu do stołówki pracowniczej bądź w sytuacji, kiedy ta jest nieczynna, jedzenie należy zawsze zaplanować z wyprzedzeniem i zabrać je z domu. Przygotuj pacjenta na taką sytuację, podpowiadając konkretne alternatywy.
7. Warto zwrócić uwagę, aby pić z umiarem napoje z kofeiną (kawa, herbata czarna i zielona). Należy unikać ich spożywania na 4 h przed snem.
8. Warto zwrócić uwagę, że alkohol nie poprawi jakości snu.
9. Zachęć pacjenta do zwiększenia aktywności fizycznej. Znajdźcie wspólnie najlepszą formę aktywności fizycznej.

Podsumowując, żywienie w pracy zmianowej wydaje się proste, ale sukces gwarantuje optymalne jego zaplanowanie i wdrożenie z uwzględnieniem indywidualnych chorób i dolegliwości. Choć pewnie takich pacjentów nie mamy zbyt dużo, to jednak warto wiedzieć, jak z nimi postępować. W rezultacie dieta przy pracy zmianowej nie jest tak trudna jak się wydaje. Mam nadzieję, że się ze mną zgodzisz.

Źródła:

• https://www.ciop.pl/CIOPPortalWAR/appmanager/ciop/pl?_nfpb=true&_pageLabel=P30001831335539182278&html_tresc_root_id=22718&html_tresc_id=23104&html_klucz=19558&html_klucz_spis=
• https://www.jobundfit.de/fileadmin/user_upload/medien/Flyer_EssenWennAndereSchlafen.pdf
• https://www.dge-medienservice.de/gemeinschaftsverpflegung/job-fit/essen-wenn-andere-schlafen-ernahrungsempfehlungen-bei-nacht-und-schichtarbeit.html