Zasady żywienia dzieci w wieku 1-3 lat – stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN 2022

Żywienie dzieci, zarówno niemowląt, jak i starszych, niesie ze sobą wiele wyzwań. Nie tylko dla rodziców, ale również dla specjalistów żywienia. Jakie zasady żywienia dzieci w wieku 1-3 lat rekomendują polscy eksperci? Czytaj dalej.

Źródło: Autor, Zdjęcie, Licencja

Zasady żywienia dzieci w wieku 1-3 lat opracowano na podstawie stanowisk wiodących towarzystw naukowych związanych z żywieniem, przeglądu aktualnego piśmiennictwa z zakresu żywienia dzieci w wieku poniemowlęcym oraz prowadzonych w Polsce wyników badań naukowych w tym zakresie. Eksperci podkreślają, że prawidłowe żywienie dzieci w pierwszych 3 latach życia jest niezwykle ważne i gwarantuje ich optymalny rozwój psychosomatyczny oraz warunkuje zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób dietozależnych w dorosłości. Wyniki badań pokazują, że szczególnie ważne w rozwoju dzieci są  okres przedkoncepcyjny, ciąża matki oraz pierwsze 2-3 lata życia dziecka. Optymalne żywienie dziecka w tym okresie może:

• wpłynąć na zmniejszenie zachorowalności i śmiertelności dziecka,
• obniżyć ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych w przyszłości,
• sprzyjać prawidłowemu rozwojowi, w tym zdolności poznawczych.

Karmienie piersią

Wyniki badań sugerują korzyści z karmienia piersią, zarówno dla matki, jak i dla dziecka, również po 1 r. ż. Główną korzyścią jest pozytywny wpływ na odporność dziecka. Jak dotąd nie ustalono górnej granicy karmienia piersią, a zakończenie karmienia zależy od potrzeb matki i dziecka. W 12-24 miesiącu życia dziecka liczba karmień może wynosić 3-6/dobę, a mleko matki może zaspokajać 1/3 potrzeb energetycznych dziecka.

Trzeba jednak pamiętać, że laktacja wymaga odpowiedniego żywienia również matki, aby zaspokoić jej zwiększone zapotrzebowania na składniki odżywcze oraz ograniczyć ryzyko niedoborów. Ciąża i karmienie mogą zmniejszyć rezerwy: kwasu foliowego, witaminy B12, jodu i żelaza. Jeśli chodzi o dziecko karmione piersią, trzeba pamiętać szczególnie o uzupełnieniu jego diety w witaminę D.

Eksperci podkreślają, że kontynuacja karmienia piersią w wieku poniemowlęcym w połączeniu z dobrze zorganizowanym rozszerzaniem diety dziecka ma swoje uzasadnienie. Dla dziecka jest to  głównie wspomaganie dojrzewania jego układu immunologicznego. Co więcej, dłuższe karmienie piersią ma korzystny wpływ na zdrowie matki, tj. zmniejszenie ryzyka raka jajnika i piersi, cukrzycy typu 2 i osteoporozy.

Motoryka i higiena jamy ustnej

W 2-gim roku życia dziecka trzeba zwrócić szczególną uwagę na urozmaicenie konsystencji produktów i potraw. Nie mogą to być same papkowate, rozdrobnione pokarmy. Dzięki wprowadzaniu różnych struktur, wielkości, konsystencji pokarmów, dziecko może kształtować właściwą motorykę jamy ustnej, tj. żucie i gryzienie pokarmu. Urozmaicona konsystencja pokarmów stymuluje wydzielanie śliny oraz wpływa na jej skład, w tym na aktywność amylazy ślinowej. Ponadto ważne jest utrzymywanie właściwej higieny jamy ustnej dziecka od samego początku. Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na higienę jamy ustnej w przypadku nocnego karmienia piersią po 1 r. ż., z uwagi na ryzyko próchnicy.

Organizacja posiłków i urozmaicenie

Właściwa organizacja posiłków i odpowiednie rozłożenie ich w ciągu dnia kształtują właściwe zachowania żywieniowe dzieci. Eksperci zalecają, aby pierwszym posiłkiem w ciągu dnia było śniadanie. W sumie dziecko powinno otrzymać 4-5 posiłków dziennie (3 podstawowe i 1-2 uzupełniające). W 2 r.ż. dzieci czasami wymagają większej ilości, mniejszych objętościowo posiłków. Powinny być one odpowiednio rozłożone w ciągu dnia, najlepiej o stałych porach. Unikając przy tym podawania dodatkowych przekąsek między posiłkami. Według WHO pojemność żołądka, a tym samym wielkości posiłku dziecka, można określić w przybliżeniu, zakładając, że 1 kg masy ciała dziecka to 30 ml pojemności jego żołądka. Jeśli dziecko będzie podjadało miedzy posiłkami, to rodzice mogą mieć dużą trudność z zachęceniem dziecka do spożycia właściwego posiłku.

Do żywienia dzieci wykorzystujemy żywność:

• naturalną,
• świeżą,
• lokalną,
• mało przetworzoną,
• o wysokiej jakości żywieniowej i higienicznej.

Warto czerpać z wszystkich grup żywności, a w szczególności uwzględnić:

• świeże i kiszone warzywa,
• owoce,
• pełnoziarniste pieczywo, kasze, makarony i produkty z mąki z pełnego przemiału,
• mięso, ryby (w tym tłuste), nasiona roślin strączkowych,
• orzechy i pestki w formie rozdrobnionej (z uwagi na ryzyko zadławienia),
• oleje roślinne, masło, tłuszcz mleczny,
• mleczne napoje fermentowane.

Warto dodać, że u małych dzieci nie zaleca się ograniczenia  ilości cholesterolu w diecie (tj. masło, jaja, czerwone mięso i przetwory mleczne). Cholesterol jest niezbędny do syntezy błon komórkowych, kwasów żółciowych, hormonów sterydowych czy witaminy D.

Technika kulinarna

Posiłki powinny być gotowane w wodzie, na parze, duszone, pieczone (w folii, rękawie, naczyniu żaroodpornym). Częściej gotowane, rzadziej duszone czy pieczone.

Napoje

Soki owocowe można podać w ilości max. 120 ml/dzień. Nie podajemy napojów gazowanych. Jednak najbardziej odpowiednim napojem dla dzieci jest woda. Najlepiej niskosodowa oraz niskosiarczanowa, źródlana lub mineralna (nisko- i średniozmineralizowana). Nie należy gotować posiłków na wodzie mineralnej.

Co ważne, wszelkie stosowanie diet eliminacyjnych (np. diety wegetariańskie, wegańskie) powinno być konsultowane z odpowiednim specjalistą oraz przez takiego specjalistę prowadzone. Rodzice powinni być też informowania na temat konsekwencji zdrowotnych diet niekonwencjonalnych prowadzonych u dzieci.

Bilansowanie diety i niedobory

Z uwagi na ryzyko wczesnego kształtowania nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz ryzyko niedoborów żywieniowych należy do minimum ograniczyć:

• sól,
• cukier,
• przetwory mięsne niskiej jakości,
• słodzone napoje gazowane,
• herbatki ziołowe,
• grzyby,
• napoje roślinne.

W tym celu należy czytać etykiety i zwracać uwagę na ilość cukru, soli i rodzaj tłuszczu w produktach podawanych dzieciom. Również tym, które są przeznaczone typowo dla dzieci.

Ogólnodostępne napoje roślinne nie mogą zastąpić mleka modyfikowanego lub preparatów mlekozastępczych, w tym specjalnych preparatów sojowych przeznaczonych do żywienia niemowląt. Zastąpienie ich napojami roślinnymi może doprowadzić do zahamowania wzrastania, niedokrwistości i zaburzeń elektrolitowych.

Zapotrzebowanie na energie i składniki odżywcze

Bilansując diety dzieci należy kierować się aktualnymi normami żywienia. Dla dzieci w wieku 2 lat przyjmuje się zakres 700-1000 kcal/dzień. U dzieci w wieku 13-36 miesięcy dobowe zapotrzebowanie można policzyć, jako około 83 kcal/kg mc/d.

Szczególną uwagę należy zwrócić na takie składniki, jak:

• Białko – nie mniej niż 1g/kg mc/d i nie więcej niż 15% energii diety.
• Tłuszcze – 35-40% energii diety.
• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 i n-6 (DHA 100 mg/d, EPA 250 mg/d).
• Węglowodany- 45-65% energii diety, z ograniczeniem cukrów dodanych < 10% energii ogółem.
• Błonnik pokarmowy – 10 g/d.
• Witaminy i składniki mineralne.

Z powodu ryzyka wystąpienia niedoborów trzeba zwrócić uwagę na takie składniki, jak:

• wapń (700 mg/d) ,
• żelazo (7mg/d) ,
• jod (90µg/d),
• cynk (3 mg/d),
• magnez (80 mg/d),
• miedź (0,3 mg/d),
• WNKT n-3,
• D (15 µg/d),
• A (400 µg/d),
• karotenoidy,
• witaminy z gr. B, zwłaszcza:
  • B6 (0,5 mg),
  • kwas foliowy (150 µg/d),
  • B12 (0,9 µg/d)
  • cholina (200 mg/d).

W pierwszej kolejności zapotrzebowanie na te składniki należy korygować poprzez urozmaicenie podawanej żywności, w tym zastosować żywność wzbogaconą. Dzieci wymagają suplementacji jedynie witaminy D zgodnie z aktualnie obowiązującymi zaleceniami, o czym pisaliśmy tutaj. Inna dodatkowa suplementacja nie jest wskazana, jeśli nie ma dla niej żadnego uzasadnienia medycznego.

Sen i aktywność fizyczna

W rozwoju dzieci ważne jest również zadbanie o prawidłowy sen oraz aktywność fizyczną. Zalecane są np. spacery, zabawy i gry na świeżym powietrzu. Z kolei prawidłowa higiena snu może poprawić odporność organizmu i zmniejszyć ryzyko nadmiernych przyrostów masy ciała.

Według rekomendacji (wliczając drzemki), dzieci w wieku:

• 1-2 lat powinny spać od 11 do 14 g/dzień
• 3 lat – od 10-13 g/dzień

Istotne są:

• stałe pory snu,
• wyciszenie,
• zaciemnienie sypialni dziecka,
• ograniczenie kontaktu ze światłem niebieskim, tj. telewizor, tablet, telefon.

Monitorowanie stanu odżywienia

Monitorowanie stanu odżywienia dzieci jest możliwe poprzez ocenę jego rozwoju, tj. systematyczny pomiar masy ciała, długości/wysokości i zmian masy ciała w ciągu roku. Eksperci podkreślają też, że najskuteczniejszą metodą kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych u dzieci jest modelowanie. Dziecko wzoruje się na rodzicach. O kształtowaniu prawidłowych nawyków żywieniowych dzieci więcej będzie można przeczytać na naszym blogu już niebawem.

Podsumowanie

Opublikowane przez polskich ekspertów zalecenia dotyczące żywienia dzieci w wieku 1-3 lat stanowią cenną pomoc i kompendium wiedzy nie tylko dla specjalistów żywienia, lekarzy, ale również dla rodziców.

Źródła:

• Halina Weker, Mariola Friedrich, Katarzyna Zabłocka-Słowińska, Joanna Sadowska, Jadwiga Hamułka, Anna Długosz, Jadwiga Charzewska, Jarosław Walkowiak, Piotr Socha, Stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk w sprawie zasad żywienia dzieci w wieku 1-3 lat., STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA, 2022, T. 19.
• Jarosz M, Rychlik E, Stoś K i wsp. (red.). Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Warszawa, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny 2020;1-464.