Czynniki wpływające na zmiany stężenia glukozy po posiłku

Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych, charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Obecnie znamy różne czynniki wpływające na zmiany stężenia glukozy po posiłku.

Źródło: zdjęcie, Autor Pixabay License

Liczne badania epidemiologiczne wykazały, że hiperglikemia poposiłkowa (ang. PPG, postprandial plasma glucose) istotnie zwiększa ryzyko powikłań o charakterze mikro- oraz makroangiopatii. Nie tylko w przypadku cukrzycy typu 2 i 1 ale także już w momencie upośledzonej tolerancji glukozy.

Czynniki wpływające na zmiany stężenia glukozy we krwi po posiłku, to m. in.:

• Całkowita zawartość węglowodanów w posiłku.
• Rodzaje cukrów występujących w danym produkcie – glukoza, fruktoza, sacharoza, laktoza.
• Typ skrobi – amyloza, amylopektyna, trudno rozpuszczalna skrobia.
• Gotowanie lub stosowanie innych metod przetwarzania żywności (stopień uwodnienia skrobi, wielkość cząsteczek, typ).
• Postać produktu i zawartość w nim innych składników – tłuszczu i innych substancji spowolniających trawienie (np. lektyn, fitynianów, tanin), a także połączeń skrobia-białko i skrobia-tłuszcz.
• Powstrzymywanie się od spożywania posiłków.
• Przedposiłkowe stężenie glukozy we krwi.
• Stopień nasilenia nietolerancji glukozy oraz częstość spożywania posiłków i opóźnione działanie (efekt lente) węglowodanów.
• Aktywność fizyczna.
• Stosowane leki przeciwcukrzycowe.
• Współistniejące choroby.

U chorych na cukrzycę typu 2 wzrost glikemii po posiłkach zazwyczaj jest większy i utrzymuje się dłużej niż u osób bez cukrzycy. Ponadto poposiłkowe zwiększenie stężenia glukozy we krwi zależy od wydzielania hormonów jelitowych GLP-1 (glukagonopodobny peptyd-1) oraz GIP (peptyd żołądkowo-jelitowy). Co więcej stymulują one uwalnianie insuliny z komórek trzustkowych beta wysp Langerhansa i hamują wydzielanie glukagonu z komórek alfa.

Węglowodany a poposiłkowe stężenie glukozy we krwi.

W przypadku osób z cukrzycą dieta o umiarkowanej zawartości węglowodanów i bogata w błonnik w porównaniu z dietą o umiarkowanej zawartości błonnika wiąże się ze znacznie niższymi wartościami m. in. poposiłkowego stężenia glukozy w osoczu.

Z kolei Marqued A.M. i wsp. (2020) podjęli temat wpływu źródeł węglowodanów na odpowiedź glikemiczną w modelach zwierzęcych. Z przeprowadzonego przez nich przeglądu systematycznego wynika, że dieta bogata w sacharozę pogarszała stan badanych zwierząt z cukrzycą. Niezależnie od całkowitej zawartości węglowodanów w diecie. Z drugiej strony błonnik, szczególnie skrobia oporna, poprawiała parametry glukozy we krwi. Zarówno poprzez mechanizmy bezpośrednie, jak i pośrednie, takie jak: opóźnione opróżnianie żołądka i poprawa stanu mikroflory jelitowej. Poprawa parametrów cukrzycy II u gryzoni była ściślej związana z rodzajem węglowodanów w diecie, niż z ich zawartością w diecie. Badacze zaznaczają, że ich wyniki pokazały, że obecna literatura jest obarczona wysokim ryzykiem błędu systematycznego z powodu zaniedbania metod eksperymentalnych.

Z kolei w badaniu González-Rodríguez M i wsp. (2019) wykazano, że u młodych zdrowych osób odpowiedź glikemiczna na posiłki różni się u kobiet i mężczyzn. Węglowodany podawane w posiłku są głównymi determinantami podwyższonego poposiłkowego stężenia glukozy i odpowiedzi glikemicznej. U kobiet zawartość tłuszczu w posiłku wiązała się z wyższymi poposiłkowymi wartościami glukozy. Ponadto wiązała się ze spłaszczeniem poposiłkowej odpowiedzi glikemicznej, a błonnik powodował zmniejszoną odpowiedź glikemiczną. Co ciekawe badaniu tym nie zaobserwowano wpływu zawartości białka na odpowiedź glikemiczną u żadnej z płci.

Fruktoza a poposiłkowe stężenie glukozy we krwi.

Fruktoza nie wywołuje gwałtownego wzrostu stężenia glukozy we krwi i nie wpływa na gwałtowny wyrzut insuliny. Jednakże może sprzyjać zwiększonej lipogenezie de novo w wątrobie i wzrostowi stężenia triglicerydów we krwi. Dlatego długotrwałe spożywanie znacznych ilości fruktozy (>10% energii z diety) zwłaszcza w połączeniu z glukozą nie jest korzystne. Może powodować wzrost stężenia triglicerydów we krwi na czczo oraz po posiłku. Co więcej połączenie węglowodanów z białkami i tłuszczami zwykle zmniejsza hiperglikemię poposiłkową.

Aktywność fizyczna i leki a poposiłkowe stężenie glukozy we krwi.

Również aktywność fizyczna może korzystnie wpłynąć na zmiany poziomu glukozy po posiłku. Wyniki różnych badań naukowych potwierdzają, że wysiłek fizyczny ma wpływ na poprawę glikemii poposiłkowej, ale także wrażliwości na insulinę.

Leki przeciwcukrzycowe preferencyjnie obniżające hiperglikemię poposiłkową ze względu na mechanizm działania możemy podzielić na:

• zmniejszające szybkość wchłaniania węglowodanów w jelicie cienkim,
• krótkodziałające leki pobudzające wydzielanie insuliny w okresie poposiłkowym,
• oraz leki uzupełniające istotny niedobór insuliny w okresie poposiłkowym.

Zmiany stężenia glukozy po posiłku nie są prostym tematem. Nie ma jednoznacznej, pewnej odpowiedzi na to jak na poposiłkowe stężenie glukozy we krwi wpływają poszczególne czynniki. Co więcej różnice będą zależały chociażby od płci, wieku czy od tego czy ktoś jest chory na cukrzycę czy zdrowy. Zawsze jednak znajdziemy wspólne elementy w wynikach różnych badań naukowych. Niewątpliwie potrzeba dodatkowych badań i usystematyzowania przez badaczy tego tematu.

Źródła:

• American Diabetes Association, Postprandial Blood Glucose, Diabetes Care 2001 Apr; 24(4): 775-778.
• Anderson JW, Randles KM, Kendall CW, Jenkins DJ. Carbohydrate and fiber recommendations for individuals with diabetes: a quantitative assessment and meta-analysis of the evidence. J Am Coll Nutr. 2004 Feb;23(1):5-17. doi: 10.1080/07315724.2004.10719338. PMID: 14963049.
• Monnier L., Colette C., 2009, Znaczenie hiperglikemii poposiłkowej i najskuteczniejsze metody jej wyrównania., Medycyna po Dyplomie, 02.
• Głąbska D, Włodarek D., Witaminy: Witamina A, w: Włodarek D., Lange E., Kozłowska L., Głąbska D, 2015, Dietoterapia, PZWL.
• González-Rodríguez M, Pazos-Couselo M, García-López JM, Rodríguez-Segade S, Rodríguez-García J, Túñez-Bastida C, Gude F. Postprandial glycemic response in a non-diabetic adult population: the effect of nutrients is different between men and women. Nutr Metab (Lond). 2019 Jul 17;16:46.
• International Diabetes Federation Guideline Development Group, 2014, Guideline for management of postmeal glucose in diabetes., Diabetes Research and Clinical Practice, 103, 256-268.
• Marques AM, Linhares BS, Dias Novaes R, Freitas MB, Sarandy MM, Gonçalves RV. Effects of the amount and type of carbohydrates used in type 2 diabetes diets in animal models: A systematic review. PLoS One. 2020 Jun 12;15(6):e0233364.
• Rynders CA, Weltman JY, Jiang B, Breton M, Patrie J, Barrett EJ, Weltman A., 2014, Effects of exercise intensity on postprandial improvement in glucose disposal and insulin sensitivity in prediabetic adults. J Clin Endocrinol Metab., Jan;99(1):220-8.
• Slentz CA, Bateman LA, Willis LH, Granville EO, Piner LW, Samsa GP, Setji TL, Muehlbauer MJ, Huffman KM, Bales CW, Kraus WE., 2016, Effects of exercise training alone vs a combined exercise and nutritional lifestyle intervention on glucose homeostasis in prediabetic individuals: a randomised controlled trial. Diabetologia.,Oct;59(10):2088-98.
• https://aliant.com.pl/korzysci-stosowania-diety-o-niskim-indeksie-glikemicznym/
• https://aliant.com.pl/pacjent-z-insulinoopornoscia-w-gabinecie-dietetyka-co-musisz-wiedziec/